Қоршаған ортамен таныстыру арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру

қалыптастырудың теориялық мәселелері………………………………………………………………….….......................................................................................6
1.1.Қоршаған орта арқылы тәрбие берудің ғылыми педагогикалық негіздері.........................................................................................................................................................................................................................6
1.2 Экологиялық мәдениетті мектеп жасына дейінгі балалардың бойында қалыптастырудың теориялық негізі.............................................................................................................................................................................................................................19
1.3. Балаларды қоршаған ортамен таныстырудың біртұтас жүйесі.......................................... ...........................................................................26
II. Мектеп жасына дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыру арқылы экологиялық мәдениетін қалыптастыру жұмыстары бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар......................................................................................................................38
2.1 Қоршаған ортамен танысу нәтижесінде жүзеге асатын экологиялық мәденетінің қалыптасу барысын зерттеу..........................................................................................................................................................................................................................38
2.2 Балалар бақшасында балаларды табиғатпен таныстыруда ойындар мен тапсырмаларды қолдану.........................................................................................................................................................................................................................51
2.3 Алынған нәтижелерді талдау....................................................................…......................................................................................................75
ҚОРЫТЫНДЫ...............................................................................................….......................................................................................................76
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................................................................................................................................83

байланыста болуға үйрету, олардың бойында табиғат туралы түсінік қалыптастыру, табиғатқа жанашырлық сезімін тәрбиелеу. Балаларды қоршаған ортамен таныстыру – танымын, түйсігін дамытудың басты мүмкіндіктердің бірі боп саналады.

Экологиялық мәдениет дегеніміз – бұл шынайы экологиялық білім, табиғатқа саналы көзқарас, онымен өзара түсіністікке негізделген қарым-қатынас жасау және табиғатты пайдалануға нақты кірісу. Экологиялық мәдениеттің қалыптасуы адамның сезімін тәрбиелеу, экологиялық сананы қалыптастыру нәтижесінде туындайды.

Біздің зерттеуіміздің маңыздылығы – бала өмірінің алғашқы жылдарынан бастап оның тәрбиесіне көңіл бөлуде, оның қоршаған ортаға бейімделуіне жағдай жасауда. Сондықтан біз зерттеу тақырыбымызды «Мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған ортамен таныстыру арқылы экологиялық мәдениетін қалыптастыру» деп таңдадық.

қалыптастыру мәселелерін теориялық-әдістемелік негізден және тәжірибелік сынақтан өткізу.

Мектепке дейінгі тәрбие процессі.

Қоршаған ортамен таныстыру арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру.

Зерттеу нысаны:

Зерттеу пәні:

қалыптастыруды теориялық-әдістемелік негіздерін айқындау;

Мектеп жасына дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыру арқылы экологиялық мәдениетін қалыптастырудың тәжірибелік-әдістемсін өткізу жолы.

Қоршаған ортамен таныстыру арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың экологиялық мәдениетін қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштерін айқындау;

түрде жүзеге асырылса, онда олардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру оң нәтижелерге қол жеткізеді.

Зерттеу әдістері. Мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған ортаға деген қамқорлығын жақсарту бойынша психологиялық-педагогикалық, ғылыми-әдістемелік материалдар мен әдебиеттер бойынша ғылыми деректерді кешенді жүйемен салыстыра талдау, зерттеу объектісі мен пәніне қатысты негізгі ұғымдарды талдау, эксперименттік-диагностикалық әдістер.

анықтайтын мектеп жасына дейінгі балаларды экологиялық тәрбиелеуге байланысты мектепке дейінгі білім беру мекемелерінің алдында мынадай негізгі міндеттер тұр:
- мұғалімдердің экологиялық білім беру бойынша білім деңгейін арттыру;
- балаларды қоршаған ортамен, олардың ата-аналарымен таныстыру бағдарламасын насихаттау;
- әр түрлі жастағы балалар топтарындағы тәрбие жұмысы;

әрқашан табиғаттың перзенті болған және бола бермек, оны табиғатқа жақындататынның барлығын оны табиғатқа, рухани мәдениеттің байлығына тарту үшін пайдалану керек. Баланың қоршаған әлемі – ең алдымен шексіз құбылыстарға бай, өлшеусіз сұлулыққа ие табиғат әлемі. Сонымен бірге табиғатта балалар санасының мәңгілік бастауы бар», – деп жазды.

1)Я.А.Коменский «Тәрбиенің шынайылығы» деген зерттеуінде табиғаттың күрделі тәрбие мен оқу үрдісінде алатын орны ерекше екенін, тәрбие жұмысы қоршаған ортамен салыстыра түсіндіріп, жүргізілсе нәтижелі болатынын ескертеді.

3) Тұмса табиғатты тәрбие берудің шынайы мықты құралы деп білген әйгілі педагогтар (К.Ушинский, Н.Крупская, Е.Водовозова, Е.Тихеева, Л.Шлегердин) еңбектерінде осы мәселелер төңірегінде құнды пікірлер айтылады

4) Психологиялық жас ерекшеліктерін ескере отырып, қоршаған ортамен қарым-қатынас мәселесін терең зерделеген психологтар Л.Выготский,С.Рубинштейн, И.Кон, Е.Кудрявцева, В.Ясвин, Л.Божович, М.Мұқанов, Т.Тәжібаев және т.б. С.Николева әрбір адамның қоршаған ортамен қарым-қатынасының негізгі бөліктерінің бірі қарым-қатынас деп есептейді

қалыптсақан бала қоршаған ортаның әлеуметтік маңызын терең түсіне алады және айналасындағы ортаға да ыпал ете алатындлай тәрбие өзегі мықты орнығады. Экологиялық мәдениеті нық қалыптсақан тұлғаның бойында табиғатты қорғау жолында саналы іс-әрекеттерді жүзеге асыра алатындай білім, білік, дағды терең орын алады. Адам бойында экологиялық мәдениетті, қоршаған ортаны қорғау мәдениетін бала кезінен қалыптастырудың тимділігі – «адам-қоғам-табиғат» қарым-қатынасындағы үйлесімділікті орнату, тепе-теңдікті үйлестіру, табиғи ресурстарды сақтауға, молықтыруға, ұтымды пайдалануға деген жауапкершілігін көтеру болып табылады

оңтайлы әсері айқындалатын озық идеяларды, концепцияларды және ғылыми деректерді әзірлеу;
2. Табиғат құндылығын қоғамның материалдық және рухани күшінің қайнар көзі ретінде түсіну;
3. Әлеуметтік жұмыстың барлық түрлерінің сипаты, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, қоршаған ортаның жағдайын бағалау, оны жақсарту бойынша дұрыс шешім қабылдау, өз іс-әрекетінің ықтимал зардаптарын қамтамасыз ету және оның алдын алу бойынша практикалық басқару мен дағдыларды дамыту. теріс әсерлері;
4. Табиғи ортаның бүлінуіне, ластануына немесе нашарлауына жол бермейтін мінез-құлық нормаларын саналы түрде сақтау;

ортадағы қажеттіліктері туралы негізгі білім;

- Балалардың экологиялық ойлауын жақсарту

1

2

3

4

- Табиғатқа деген сүйіспеншілігін ояту, оны аялауға, қорғауға тәрбиелеу;

жансыз құбылыстармен таныстырады, алғашқы көрнекі байланыстар мен жалпылауларға (балықтар суда жүзеді) сүйене отырып, кеңістікті ажырата білуге ​​және өсімдіктердің жеке белгілерін, жануарлардың қимылдары мен дауыстарын дұрыс атауға үйретеді.

3-4 жаста балаларда өмірде үнемі кездесетін заттар мен табиғат құбылыстары туралы түсінік қалыптасады. Балаларды өсімдіктер мен жануарларды бақылауға, олардың жеке ерекшеліктерін анықтауға, сенсорлық эталондар бойынша анықтауға (түсі, пішіні, өлшемі), заттарды салыстыруға және сыртқы белгілеріне қарай топтастыруға үйретеді..

4-5 жас аралығындағы балаларда бейнелі ойлаудың жоғары формасы дамиды. Олар жалпы білім ала алады. Балаларды өсімдіктер мен жануарлардың табиғи ерекшеліктерін ажырата білуге, олардың тіршілік жағдайына тәуелділігін анықтауға үйретеді.

Мектеп жасының соңына қарай (5-6 жас) балаларда логикалық ойлаудың қарапайым формалары: талдау және синтездеу, өсімдіктер мен жануарлардың жеке және жалпы белгілерін ажырату, мысалы, қоректену, қозғалу, тіршілік ететін жерлері т.б белгілеріне қарай жануарларды ажырата алу қабілеті дамуы керек.

дейінгі мекемелерде балаларға экологиялық тәрбие беру үшін алғышарттар жасау;
2. Балалардың экологиялық сауықтыруын дамыту үшін жасыл аймақтарды құру және ұйымдастыру;
3. Тұрғын үй-жайларды ұстау үшін қолайлы ортаны іс жүзінде құру бойынша іс-шараларды ұйымдастыру;
4. Көркемдік құралдарды, оқу құралдары мен материалдарды, ойындарды, ойыншықтарды, әртүрлі ертегі кейіпкерлерін жүйелі пайдалану;
5. Педагогтардың білім деңгейі мен кәсіби дамуы.

Балабақшада экологиялық тәрбие берудің жолдары: ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті, экскурсия, экологиялық тәрбие қызметі, мерекелік іс-шаралар, бос уақытында әртүрлі экология бойынша кітаптар оқу, сурет салу, көрмелер, бұрыштар. Балабақшадағы көгалдандыру, бала еңбегі, бақылау, тәжірибе жасау, экологиялық ойындар. Экологиялық білім беруді білім берудің басқа салаларымен байланыстыру да маңызды. Табиғатты пайдалануда балаларға экологиялық тәрбие беру еңбек тәрбиесімен байланысты жүзеге асырылады. Мысалы, өсімдіктерді күнделікті суару, жапырақтарды сүрту, құстарды тамақтандыру, торларды тазалау балаларды еңбекке дағдыландыруға көмектеседі

қалыптастыру жұмыстары бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс
2.1 Қоршаған ортамен танысу нәтижесінде жүзеге асатын экологиялық мәденетінің қалыптасу барысын зерттеу

а) алдын ала болжам жасау әдістері арқылы сынақ жүргізілетін топты қалыптастыру;

б)таңдап алынған балаларды бақылау және эксперименттік топтарға бөліп, диагностика жүргізу;

Зерттеу барысын біз бірнеше кезеңге бөліп жүргіздік және төмендегідей іс-әрекеттер ұйымдастырылды:

в) мектепке дейінгі жастағы балаларды қоршаған ортамен таныстыру арқылы экологииялық мәдениетін қалыптастыру үшін сабақтар, әдістемелік жобалар, ойындар циклын әзірлеу және қолдану;

г) бақылау арқылы диагностика жасау;

д) алынған нәтижелерді талдау.

топта да дамып келе жатқан пәндік-кеңістіктік ортаның орташа деңгейде екенін көрсетті.

Зерттеу нәтижесінде диаграммада көрсетілген келесі нәтижелерге қол жеткіздік. (Cурет 1)

1-сурет – зертттеуге алынған объектілік-кеңістіктік ортаның нәтижелерін салыстырмалы талдау

алынған нәтижелердің сандық және сапалық талдауы эксперименттік топта балалардың 25% жоғары деңгейге, ал бақылау тобында 18% көрсетті.

Зерттеу нәтижесінде диаграммада көрсетілген келесі нәтижелерге қол жеткіздік. (Cурет 2)

2 сурет – Қоршаған ортамен таныстыру барысында балаларды тексеру нәтижелерін салыстырмалы талдау

Осылайша, эксперименттік зерттеуге алынған екі топтың балаларында экологиялық мәдениеттің даму барысы төмен екені байқалды. Зерттеуге қатысқан балаларда экологияллық мәдениеттің жоғарғы деңгейі 18-25% ғана екеніне көз жеткізілді.

іс-әрекеті арқылы ересек мектеп жасына дейінгі балаларда экологиялық мәдениетті қалыптастыру бойынша жұмыстар басталғанға дейін балалардың жалпы тобында дамудың орташа және төмен деңгейлері басым болды.

Өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, табиғаттың маусымдық өзгерістері туралы түсініктерін кеңейту

3. Айналадағы дүниені түсіну мен қабылдауға оң көзқарасты тәрбиелеу.
Балаларға өсімдіктер, жануарлар, адамдар (олардың жаны бар, оларға тамақ, су, ауа, күтім керек) және өлі заттар (су, ауа, жер де қамқорлыққа зәру) туралы айтылады.

жаны, қорегі, суы, ауасы және қамқорлығы бар) және жансыз заттар (су, ауа, жерге де қамқорлық қажет) туралы түсініктерін кеңейту.

заттар мен табиғат құбылыстарын (жануарлар мен өсімдіктер, жапырақтың түсуі, қар жаууы, жауын-шашын, жел) бақылай білу және осы заттар мен құбылыстардың байланысын көре білу).

дүниесіндегі, , адам киімдеріндегі қарапайым маусымдық өзгерістерді байқауға ынталандыру.

- Табиғат құбылыстарын бақылауға, себеп-салдар туралы сұрақ қоюға, табиғатқа қызығушылыққа тәрбиелеу.

- Табиғатта және табиғи күнтізбе бойынша ауа райы жағдайларын (жаңбыр, қар, тұман, бұршақ, аяз) бақылау нәтижелерін болжай білу.
- табиғат құбылыстарына қызығушылықтарын арттыру.

Өлі табиғаттағы заттарды қолдан жасалған заттардан ажырата білуге ​​үйрету.

-Тұман, найзағай, бұршақ, шық, аяз, тамшы, кемпірқосақ, т.б. табиғат құбылыстары туралы білімдерін кеңейту.

- Судың үш күйде болатындығымен таныстыру: қатты, сұйық және газ тәріздес.

-Көмір, құм, саз, мұнай, гранит сияқты табиғи материалдармен, олардың қасиеттерімен және қажеттілігімен таныстыру.

қоршаған орта туралы білім беру жүйесінің алғашқы баспалдағы болып табылады. Бұл кезеңде балаларға арналған қоршаған орта туралы кітаптар, мультфильмдер және фильмдер арқылы қоршаған орта негіздерін меңгереді. Баланы қоршаған ортаны бағалай білуге, оған қамқорлық жасауға дағдыландыру, үйрету маңызды. Балаларды табиғаттың маусымдық өзгерістері, түстердің ашықтығы, әртүрлі дыбыстар мен иістер қызықтырады. Олар өздері үшін жаңа әлем ашады: олар қолмен ұстауға, иіскеуге және мүмкін болса, барлығының дәмін татуға тырысады.

тиімді. Мысалы, балаларды үй жануарларымен таныстырғанда төрт түлік, жабайы аңдар, құстар т.б. туралы дидактикалық ойындарды пайдалана аламыз:

1. «Қандай дауыс?»
Мақсаты: баланың есту қабілетін, зейінін, ойлау жылдамдығын дамыту

2.«Суреттерді ретімен жина» ойыны.
Мақсаты: балалардың есте сақтау қабілетін дамыту.

3.«Көкөністер» ойыны.
Мақсаты: Баланың сөздік қорын байыту, зейінін дамыту, үйлесімділікке тәрбиелеу.

4.«Суретті есте сақта» ойыны.
Мақсаты: көру жады мен зейінін дамыту

Ойын алаңында «Аю мен түлкі», «Қасқыр мен қоян» т.б сияқты қимыл ойындары да ұйымдастырылады. Мұндай ойындар кезінде балалар жануарлардың мінез-құлқын, жүріс-тұрысын, дауысын салады.

қатар шығармашылық қабілеттерін дамытуда таптырмас ойын түрі болып табылады. Дидактикалық ойындарды ойлап табу және оларды ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде тиімді пайдалану тәрбиешінің шеберлігіне байланысты. . Дидактикалық ойындар балаларды қоршаған ортадағы өзгерістерге, табиғат құбылыстарына, олардың қалай болатынына қызықты, есте қаларлықтай ұйымдастырылады.

мәдениетін диагностикалау

Нақты мақсатты жүргізіліп жатқан жұмыстардың тиімділігін зерттеу үшін біз эксперименттік және бақылау топтарында бұрынғы әдістерді қолдана отырып, зерттеудің бақылау кезеңін жүзеге асырдық.

Эксперименттік топта қоршаған ортамен таныстыру іс-әрекеті арқылы экологиялық мәдениетті қалыптастыру жұмыстарының соңындағы нәтижелерде айтарлықтай өзгерістер болды. Осы соңғы нәтижелерді диагностиканың анықтау кезеңінің нәтижелерімен салыстыра отырып, қоршаған ортамен таныстыру іс-әрекеті арқылы мектепке дейінгі жастағы балалардың экологиялық мәдениетін қалыптастыруды зерттеу сәтті жүзеге асқанын танытады.

диагностика

жеткіздік:

Анықтау экспериментінің нәтижелері балалардың қоршаған орта туралы түсініктерінің даму деңгейінің төмен екендігін көрсетті. Бұл дәстүрлі іс-әрекеттермен қатар, қосымша жүргізілетін ойындар, саяхаттар,жобалар көмегімен балаларды дамыту қажет екенін көрсетеді.

Балалардың экологиялық мәдениетінің көрсеткіштері ретінде біз сабақтар топтамасын әзірледік.

Оқытудың ең тиімді әдістері, біздің ойымызша, сабақты кешенді ұйымдастыру әдісі, түсіндіру және көрсету, ойын әдістері, саяхаттау, серуендеу т.б.

Эксперименттің қалыптастырушы кезеңінің нәтижелері дамыту, қалыптастыру іс-әрекетіндегі экологиялық мәдениетін дамытуда келесі педагогикалық шарттарды жүзеге асырумен жалғасатынын көрсетті

бағалауға, табиғатқа деген қатыгездікпен күресуге үйретеміз. Қоршаған орта туралы түсінігін арттыру үшін тәрбиелеу процесінде түрлі әдістер, яғни қоршаған ортамен танысу сабақтары, экскурсиялар, зерттеушілік әңгімелер, эксперименттер, табиғатты қорғау жарыстары, ойындар, қоршаған орта туралы ертегілер т.б. қолданылады. Сондықтан балаларды қоршаған ортаны құрметтеуге, сүюге тәрбиелеуіміз керек. Ол үшін қолдан келгеннің бәрін жасауымыз керек: жануарларға жақсы қарым-қатынасты мысалмен көрсетіп, балалардың өмірін, көңілін үнемі жарқын сәттермен байытуға мән берілуі керек. мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған ортамен таныстыру арқылы экологиялық мәдениетін қалыптастыру өте маңызды жұмыс екеніне көз жеткіздік. Қоршаған ортаны қорғау және сақтау туралы көзқарастар мен білімдерді меңгеруде мектепке дейінгі балалардың тәрбиесіне назар аудару өте қажет, кезек күттірмейтін мәселе.

Қорытынды

27 шілдедегі № 319 Заңы.
2. Дежникова Н.С. Воспитание экологической культуры у детей и подростков: Учебное ... М.: Педагогическое общество России, 2016.
3. Әлқожаева, Н.С. Педагогика: Оқу құралы. -2-басылым өңделіп, толықтырылған. –Алматы: Қазақ университеті, 2020.- 220 б.
4. Мәнкеш А.Е. Экология негіздері. –Алматы: «Алматы кітап», 2017, -120б.
5. Акимова Т.А., Хаскин В.В. Экология. – М., ЮНИТИ, 2017.
6. Тасжарғанова Г. Экологиялық білім мен тәрбие берудің теориялық- педагогикалық негіздері. http://oldconf.neasmo.org.ua/node/
7. Хасанов М.Ш., Петрова В.Ф., Б.А. Джаамбаева Ғылым тарихы мен философиясы. –Алматы: Қазақ университеті, 2018. 
8. Қазақстан Республикасының экологиялық кодексі. 2021 жыл 2 қаңтар. № 400-VI ҚРЗ Кодексімен өзгерістер енгізілді.
9. Бейсенова Ә., Шілдебаев Ж., Сауытбаев Г. Экология. – Алматы: «Ғылым» ғылыми баспа орталығы, 2016. -555б.
10. Қуатбаев, А.Т. Экология және қоршаған орта проблемалары: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2020.- 350 б.