Dem alyş ulgamy

DEM ALYŞ

Dem alyş organizmanyñ we onuñ daş töweregindäki gaz alyş çalşygydyr.

Hemmeleriñ bilşi ýaly ösümlikler öndürüjilerdir,olar kislorod we iýmit bilen üpjün

Muña garamazdan kislorod gijäniñ dowamynda atmosferadan alynmalydyr.
Ösümlikleriň dem alyş organlary:
Stomata
Lentisellar
Kökler

Stomata ýapraklarda görkezilendir we olar gaz çalyşmaga ukyplydyrlar.
Stomatanyñ açylmagy we ýapylmagy

Lentisellar baldakda ýerleşen kiçijek boşluklardyr.
Olar elmydama açykdyr.
Baldakda gaz alyş-çalşygy

Gazlar toprakda howa doldurylan boşluklardan ösümligiñ köküne geçýär.
CO2 gazy çykarylýar.

KÖKLER

HAÝWANLARDA

DEM ALYŞ

HAÝWANLARYÑ DEM ALYŞ ULGAMYNDAKY DEM ALYŞ SYNALARY:

Beden
Deri
Traheya
Žabralar
Öýkenler

DEM ALYŞ SYNALARYNYÑ UMYMY HÄSİÝETLERİ:

Olaryñ uly meydany bar.
Olaryñ çygly meydany bar.
Olaryñ

Beden Tarapyndan dem alyş

Bu metod sponjilarda, kolotriýetlerde we bir öýjükli organizmalarda

DERİ

Käbir organizmalar derilerini gaz çalşygy üçin ulanyar.Meselem:ýergurçuklary we gurbagalar.

Žabralar episeliumda çykan ösüntgilerden emele gelýär we olar gan aýlanyş ulgamy

Daşky Žabra

Ol saç şekilli gurluşda bolup bedeniñ göni daşyna çykýan ösüntgidir.
Ol

İçki Žabra

İçki žabralar sym şekilli bolup olar žabra kemerine baglanandyr.
Olar süñkden

Žabra Dem Alyşynyñ Häsiýetleri:

Kislorodlandyrylan suw agza gelýär we gaz çalşygynyň geçýän

Mör-möjeklerde traheýaly dem alyş ulgamy bedeniñ içinde ýerleşýär.
Onuñ branhlary gazyñ bedeniñ

Traheýaly dem alyş ulgamynda;

Gan reñksizdir we ol gazyñ daşalmagynda ýer almaýar.
Gaz

Ýetişen amfibiýada, süýrenjilerde, guşlarda we süýt emdirijilerde dem alyş öýkenler arkaly

Amfibiýanyñ larwia görnüşi žabralar arkaly dem alýar.
Ýöne ýetişen amfibiýa deri we

Süýrenjileriñ öýkenleriniñ daşky gatlagy uly meýdan emele getirmek üçin bükülendir.
Ýylanlar ýeke

ADAMYŇ

DEM ALYŞ ULGAMY

ADAMYÑ DEM ALYŞ ULGAMYNYÑ BÖLÜMLERİ:

Burun
Farynks
Larynks
Trahea

5. Branhi
6. Bronhalar
7. Alweoli

Farinks edil agyz boşlugynyñ aşagynda ýerleşýär.
Ses gutujygy larynksda ýerleşýär.
Wokal kordlar ses

Öykenler döş boşlugynda ýa-da soraksda ýerleşýär.
Öýkenler diaframma arkaly beden boşlugyndan aýrylýar.
Öýkenleriň

Çep öýken:Çep depesi

Çep öýken:Çep esasy

Sag öýken:Sag depesi

Sag öýken:orta bölegi

Sag öýken:Sag

Öýkenler birnäçe alweolilardan durýar.
Alweoli öýkeniň içki bölegini giňeldýär.
Alweoli kapilliarlaryň tory

Artery

____ ___ _______ _____

Bronhiollar

Alweolar haltajygy

Tekiz myşsa

DEM ALYP BERMEK:Howanyň içine we daşyna hereket etmesidir.Munun 2 görnüşi bar;

DEM ALYŞYŇ DÜZGÜNLERİ

Dem almak we dem bermek beýni we oňurga

HEMOGLOBİN

Hemoglobin gyzyl pigment bolup ol süýtemdirijilerde, amfibiýada, süýrenijilerde, balyklarda, gurçuklarda we

HEMOKYANİN

Hemokyanin gök reňkli pigment bolup ol molluskalarda duş gelýär.
Klorokuanin ýaşyl we

Kislorodyň 98%-i hemoglobin tarapyndan erysrositlere daşalýar.
Kislorodyñ 2%-i bolsa plazma daşalýar.
Kislorod

Beden dokumalarynda HbO2 , Hb we O2 böleklerine bölünýär.
Sebäbi O2 –yň

CO2 -yň 70% -i bikarbonat ionlary şeklinde daşalýar..

KÖMÜRTURŞY GAZYNYŇ

CO2 –nyň 20% -i hemoglobin tarapyndan erysrosytesa daşalýar.

Hb + CO2

HbCO2

CO2 –nyň