Roma Hukuku’nun Kaynakları

ve bilgi kaynakları olmak üzere üç şekilde incelenmektedir.
Roma Hukuku’nun bilgi kaynakları, Iustinianus’un imparator olduğu dönem esas alarak Iustinianus öncesi bilgi kaynakları, Iustinianus derlemesi (Corpus Iuris Civilis – C.I.C.) ve Iustinianus sonrası bilgi kaynakları olarak üçe ayrılır.

sayıda ulaşmıştır. Bunlar arasında, C.I.C. içinde yer alan Institutiones kitabına kaynaklık etmiş olan Gaius Institutiones günümüze ulaşmış en önemli eserdir.
Iustinianus Dönemi bilgi kaynağı Corpus Iuris Civilis’tir. imparatorun emri ile dönemin saray idare amiri olan Tribonianus tarafından 528-534 yılları arasında hazırlanan bu külliyat, Klasik Dönem hukukunu tekrar geçerli kılmaya yönelik ortaya çıkarılmıştır.
Iustinianus sonrası bilgi kaynakları daha ziyade Bizans Hukuku’nun ürünüdür. Bunların arasında Paraphrasis, Basilica ve Hexabiblos önemli kaynaklar arasında sayılabilmektedir.

Ders kitabı niteliğinde tasarlanmış olmasına karşın, ancak imparatorun mutlak iradesinin ifadesi olarak yayımlanmakla kanun gücü elde etmiştir. Institutiones dört kitaptan oluşmaktadır. 533 yılında hazırlanmıştır.
2) Digesta: Klasik Dönem hukukçularının eserlerinden alınmış ve çağa uyarlanarak (interpolatio) belirli bir sistem içerisinde toplanmış parçalardan oluşur. Hukuk bilimi ve hukuk tarihi açısından C.I.C.’in en değerli bölümüdür. Digesta elli kitaptan oluşmaktadır. 530-533 yılları arasında hazırlanmıştır
3) Codex: Iustinianus’un ve ondan önceki imparatorların emirnamelerin bir araya getirildiği bölümdür. Codex on iki kitaptan oluşmaktadır. 528-529 ve 533-534 yıllarında hazırlanmıştır.
4) Novellae: Orta Çağ’da C.I.C.’e eklenen bir bölüm olan Novellae, Iustinianus’un 534 yılından 564 yılında ölümüne değin çıkarmış olduğu emirnameleri içermektedir. Novellae’ın resmi bir koleksiyonu yoktur, en geniş derleme yüz yirmi sekiz emirnameden oluşmaktadır.

eserlerinin çağa uyarlanması amacıyla değiştirilmesi işlemine interpolatio denmektedir.
Klasik Dönem hukukçularının eserleri üzerinde, hukuk öğretimine yardımcı olması amacıyla birtakım notlar alınması söz konusu olabilmekteydi. Daha sonra üzerine notlar alınan bu eserlerin kopya edilmesi sırasında, notların metinle bütünleşmesi ve asıl metnin bir anlamda değişmesi sonuçları doğmaktaydı. Asıl metinde yapılan bu maddi değişikliklere glossa adı verilmektedir.
Interpolatio bizzat kanun koyucu tarafından birinci elden yapılan değişikliklerdir. Glossa ise hukuk öğreticisi tarafından yapılan eser üzerindeki maddi değişikliklerdi.

ius ile dinsel kökenli fas yürürlük kaynakları olarak ifade edilebilmektedir. Bu dönemde en önemli yaratıcı kaynak rahiplerdi.
Cumhuriyet Dönemi: Ius Civile ve Ius Praetorium bu dönemin yürürlük kaynaklarıdır, en önemli Ius Civile kaynağı XII Levha Kanunu olarak göze çarpar. Bu dönemin yaratıcı kaynakları halk meclisleri ve praetor’lar olarak ifade edilebilmektedir.
Principatus Dönemi: Kanunlar, senatus kararları, imparator emirnameleri yürürlük kaynaklarıdır. Senatus ve princeps yaratıcı kaynak olarak öne çıkar.
Dominatus Dönemi: Tek yürürlük kaynağı imparator emirnameleridir. Tek yaratıcı kaynak imparatordur.