ԱՀ սահմանադրության նախագծի իրազեկման կենտրոն

Սահմանադրության նախագծի առաջին հոդվածում նշվում է, որ Արցախի Հանրապետություն և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն անվանումները նույնական են: Հենց այս դրույթն է դարձել բուռն քննարկումների առարկա: Բազում պատճառաբանություններ են բերվում ԼՂՀ անվանման պահպանման անհրաժեշտության կամ դրա քիչ գործածության դեպքում առաջ եկող խնդիրների շուրջ: Նախ՝ հստակեցնենք, որ ԼՂՀ անվանումը չի հանվում գործածությունից, այլ նախապատվությունը տրվում է Արցախի Հանրապետություն անվանմանը:
Արցախը մեր երկրի պատմական անվանումն է, ուստի Սահմանդրության այս նախագծով նախապատվությունը տրվում է Արցախի Հանրապետություն անվանմանը: Միջազգային հարթակում Արցախի Հանրապետություն անվանմամբ ներկայանալը նոր շունչ կհաղորդի մեր արտաքին քաղաքականության կառուցմանը, մինչդեռ ԼՂՀ անվանումը առաջացնում է բազմաթիվ վիճաբանություններ միջազգային տարբեր հարթակներում: Կան նաև բազմաթիվ տնտեսական առավելություններ Արցախի Հանրապետություն անվանման գործածման դեպքում: Այդ իսկ պատճառով նոր Սահամանդրության նախագծում հիմնականում գործածվում է Արցախի Հանրապետություն անվանումը:

Գործող կիսանախագահական հանրապետության համակարգի հիմնական բնորոշ առանձնահատկությունն այն է, որ ժողովուրդը ուղղակի ընտրությունների միջոցով ընտրում է երկու մարմիններ՝ Հանրապետության նախագահ և Ազգային ժողով, սակայն նախագահը, փաստորեն, գործադիր իշխանության ղեկավարը չի հանդիսանում: Գործող կառավարման համակարգի հիմնական թերություններն են՝
1. Եթե ԱԺ-ում նախագահը ունի քաղաքական մեծամասնություն, իսկ խորհրդարանում բացակայում են հակակշիռները, մեծանում է քաղաքական մենիշխանության վտանգը, ինչն էլ կարող է հանգեցնել նախագահի բացարձակ իշխանության
2. Հստակեցված չեն նախագահի լիազորությունները գործադիր իշխանության և Սահմանադրության պահպանման բնագավառում
3. Առկա է անհրաժեշտություն գործադիր իշխանության դերի, իրավասության շրջանակների և պատասխանատվության հստակեցման բնագավառում:
4. Գործող կառավարման համակարգը չի երաշխավորում գործադիր իշխանության միասնությունը և նրա իրական քաղաքական պատասխանատվությունը:
5. Եթե ԱԺ-ը անվստահություն է հայտնում նախագահի կողմից ձևավորված Կառավարությանը, Կառավրությունը կարող է ցրվել, իսկ նախագահը, փաստորեն, ոչ մի քաղաքական ու իրավական պատասխանատվություն չի կրում իր կողմից ձևավորած կառավարության գործունեության համար: Ասյպիսով, կարող ենք ասել, որ կիսանախագահական կառավարման համակարգում քաղաքական պատասխանատվության մեխանիզմները թերի են:
ԼՂՀ առջև ծառացած մարտահրավերները պահանջում են ուժեղ և միասնական գործադիր իշխանության առկայություն, որն ի վիճակի կլինի ինչպես խաղաղ, այնպես էլ պատերազմական իրավիճակում արդյունավետ կենտրոնացնել երկրի ռեսուրսները և օպերատիվ արձագանքել ստեղծված իրավիճակի պահանջներին:

Յուրաքանչյուր պատերազմող պետության կարևորագույն խնդիրներից մեկն է ունենալ կենտրոնացված իշխանություն : Ըստ գործող սահմանադրության ԼՂՀ-ն հանդիսանում է կիսանախագահական կառավարման ձև ունեցող պետություն, որը ենթադրում է իշխանության 3 թևերի՝օրենսդիր, գործադիր և դատական մարմինների առկայություն , որոնց գործունեությունը հավասարակշռում է պետության գլուխը՝հանրապետության նախագահը: ԼՂՀ աշխարհաքաղաքական դիրքը ստիպում է մեզ ունենալ կենտրոնացված իշխանություն, որը պետք է իր ամրագրումը ստանա երկրի հիմնական օրենքում:
Նոր սահմանադրության նախագծում ևս պահպանվում է իշխանությունների տարանջատման սկզբունքը՝ավելի ընդարձակելով հանրապետության նախագահի լիազորությունների շրջանակը՝ նրան վերապահելով նաև գործադիր իշխանության ղեկավարի լիազորությունները, որն իր հերթին հանգեցնում է վերջինիս քաղաքական պատասխանատվության օրենսդիր մարմնի առջև: Նոր սահմանադրության նախագծով լուծում է տրվում ինչպես կենտրոնացված իշխանության անհրաժեշտության , այնպես էլ պետական ապարատի արդյունավետության բարձրացման խնդիրներին: Նոր սահմանադրությամբ նախատեսվում է զինվորական և ռազմական իշխանության կենտրոնացում հանրապետության նախագահի ձեռքում: Վերոհիշյալ ոլորտներում նախագահի լիազորությունների ընդլայնումը հիմք կհանդիսանա ամուր և կայուն պետականության կայացման գործում:

անվտանգությունը յուրաքանչյուր պատերազմող պետության առաջնահերթությունն է: Գտնվելով մեծ տերությունների շահերի բախման կիզակետում և ունենալով Ադրբեջանի պես հակառակորդ, մենք չունենք ալյընտրանք քան հզոր կենտրոնացված իշխանություն ունենալը: Հզոր կենտրոնացված իշխանությունը մեր պետության և ազգի գոյության կարևոր նախապայմաններից մեկն է: Միևույն ժամանակ կարևոր է նաև ունենալ ուժեղ պառլամենտ:
Առաջարկվող նոր սահմանադրության նախագիծը խարսխված է կենտրոնացվաած գերագույն իշխանության և պառլամենտի գաղափարների հիման վրա: Նախագահը լինելով միաժամանակ և գլխավոր գերագույն հրամանատար և քաղաքացիական պաշտպանության շտաբի ղեկավար ավելի արդյունավետ կհամակարգի երկրի պաշտպանությունը հնարավոր արտակարգ իրավիճակի կամ ռազմական դրության պարագայում: Առաջարկվող պետական կառավարման համակարգի փոփոխությունը ապահովելու է ավելի ամուր պետական հիմքեր, որը իր հերթին պետության բնականոն զարգացումը և առաջընթացը:

ժողովրդավարական պետություններում, այնպես էլ մեր պետությունում՝ հասարակական փոփոխությունների հետ մեկտեղ ժամանակ առ ժամանակ նաև սահմանադրական փոփոխությունների անհրաժեշտություն է առաջանում:
Հասարակական կյանքն այնպիսի կենտրոնացված ոլորտ է, որն իր մեջ ներառում է հասարակության տնտեսական, սոցիալական և մշակութային կյանքը, դրանց մեջ հասարակության ներգրավվածությունը: Քանի որ տնտեսական, սոցիալական և մշակութային ոլորտները մարդկանց կյանքի անբաժան մասն են կազմում, ուստի անհարաժեշտ է դրանց օրենսդրական կարգավորումը և ամրագրումը:
Կարևոր է նաև այդ ոլորտում երիտասարդության ներգրավածությունը, քանի որ այդպես ապահովում է հասարակական կյանքի ամուր զարգացումը: Նախագծում առաջարկվող կարևորագույն լուծումներից մեկը, մի կողմից դասական հիմնական իրավունքների, իսկ մյուս կողմից՝ սոցիալական ոլորտում օրենսդրական երաշխիքների և պետության նպատակների սահմանազատումն է:

փոփոխություններից մեկը վերաբերում է մարդու և քաղաքացու հիմնարար իրավունքների և ազատությունների ընդլայնմանը: Մասնավորապես, սահմանադրորեն ամրագրվել են երեխայի իրավունքները, ինքնաբուխ հավաքների, անձնական տվյալների պաշտպանության իրավունքները: Սակայն պետության խնդիրը ոչ միայն իրավունքների ամրագրումը և ճանաչումն է, այլև դրանց իրագործման համար մեխանիզմների և երաշխիքների սահմանումը: Սահմանադրության նախագծի 3-րդ գլուխը ուղղակիորեն նախատեսում է այդ երաշխիքները:
Սահմանադրորեն ամրագրվել է մարդու բարձրագույն արժեք լինելու հանգամանքը, ինչը համահունչ է իրավական և ժողովրդավարական պետության ոգուն, որովհետև յուրաքանչյուր ժողովրդավարական պետության հիմքն է հանդիսանում իրավունքի գերակայութունը:

շրջանակ
Գործող Սահմանադրությամբ օրենսդրական նախաձեռնության իրավունքը պատկանում է ԱԺ պատգամավորներին, Կառավարությանը և Նախագահին:
Սահմանադրության նախագծի առանցքային դրույթ է ընտրական իրավունք ունեցող քաղաքացիներ առնվազն 2,5 տոկոսի օրենսդրական նախաձեռնության իրավունք սահմանող նորմը/ Սահմանադրության 122-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն ընտրական իրավունք ունեցող քաղաքացիների առնվազն 2,5 տոկեսը ունի ԱԺ-ին քաղաքացիական նախաձեռնության կարգով օրենքի նախագիծ առաջարկելու իրավունք:
Սա միանգամայն կարելի է համարել ժողովրդի կողմից քաղաքական կյանքին մասնակցելու միջոց, իսկ քանի որ մենք ունենք անելիքներ քաղաքացիական հասարակության գործում, ուստի սա կարևոր խթան է:

առաջարկվող տարբերակում Հանրապետության Նախագահի և Ազգային Ժողովի ընտրությունները անցկացվում են միևնույն օրը: Հանրապետության Նախագահի և Ազգային Ժողովի ընտրությունները անցկացվում են համընդհանուր, հավասար, ուղղակի ընտրական իրավունքի հիման վրա՝ գաղտնի քվեարկությամբ: Ընտրելու իրավունքով օժտված են 18 տարին լրացած քաղաքացիները: Սահմանադրության բարեփոխված տարբերակում ընտրական իրավունք է վերապահվում նաև դատապարտյալներին, բացառությամբ ծանր և առանձնապես ծանր հանցագործությունների համար դատապարտված անձանց: Ազգային Ժողովի ընտրությունները անցկացվում են համամասնական ընտրակարգոով: Համամասնական ընտրակարգի էությունը կայանում է նրանում, որ ընտրողները քվեարկում են ոչ թե առանձին թեկնածունների, այլ կուսակցությունների օգտին: Համամասնական ընտրակարգի միջոցով հասարակության տարբեր շերտեր ՝ էթնիկական, կրոնական կամ ազգային փոքրամասնությունները հնարավորություն են ստանում ներկայանալ Ազգային Ժողովում: Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները կարող են անցկացվել ինչպես ուղղակի , այնպես անուղղակի ճանապարհով: Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրության անցկացման կարգի վերաբերյալ մանրամասները սահմանվում են օրենքով:

ընդլայնումը
Մարդու իրավունքների պաշտպանի ինստիտուտի սահմանադրական ամրագրումը կարևոր հենք է ժողովրդավարական պետության կայացման համար:
ՄԻՊ-ի լիազորությունների ընդլայնմամբ նաև ընդլայնվում է մարդու իրավունքների պաշտպանության երաշխիքները: Նախագծով այս կարգավորումները նպատակ ունեն բարելավել և միջազգային իրավական չափանիշներին առավել համահունչ դարձնել ՄԻՊ-ի սահմանադրական հիմքերը,նաև նախատեսվում է ՄԻՊ-ի լիազորությունների տարածումը մասնավոր հատվածի վրա:
ՄԻՊ-ը հանդիսանալով անկախ պաշտոնատար անձ, նրա գործունեության վրա ոչ մի այլ մարմին չի կարող բացասական ներգործություն ունենալ ,ավելին՝ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց վրա դրվում է հստակ պարտականություն՝ ՄԻՊ-ին տրամադրել անհրաժեշտ փաստաթղթեր, տեղեկություններ ու պարզաբանումներ և աջակցել նրա աշխատանքներին,դրանով իսկ ավելի ամրապնդելով մարդու խախտված իրավունքների իրավական պաշտպանության հնարավորությունը: