Салыстырмалы-географиялық сипаттама

географиялық таралуы заңдылықтарын және табиғи-географиялық орта мен әлеуметтік-экономикалық факторлардың осы құбылысқа тигізетін ықпалын зерттеумен шұғылданатын ғылым саласы.
Ветеринариялық географияның алдына қойған мәселелері:
Қазақстан мен шекаралас мемлекеттердің территориясындағы жағдайды анықтау;
Жануарлардың кейбір ауруларының нақтылы таралу заңдылықтарын айқындау;
Ветеринарлық-географиялық карталарды жасау және қолдану әдістерін жетілдіру.

микроэлементтердің жетіспеуінен немесе көптігінен туындаған аурулардың таралған аумақтарын айқындау;
Зерттеу нәтижесінде ел территориясының топырақ қыртысы, климаттық ерекшеліктері, фауналық құрамы, биогеохимиялық өзгерістері анықталады.

анықталады;
5. Тіркелген жұқпалы ауруға қарсы ғылыми-негізделген ұсыныстарды ескере отыра жоспарлау мен ауруды жоюдың немесе айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік береді;
6. Аурудың географиясын анықтау оны кейіннен болжамдауға (прогноздауға) және сақтық шараларын алдын ала жүргізу нәтижесінде дауалауға жағдай жасайды.

табиғи-географиялық факторлармен байланысын анықтау нәтижесінде нақтылы негізделген ұсыныстарды қолдана күрес шараларын уақтылы ұйымдастыру болып табылады.
Эпизоотологиялық нозогеография тек қана эпизоотиялық процестің көрсеткіштерін талдау аясында ғана жүргізіледі (алынған деректер шынайы болуы шарт).

ауруларға шалдыққандардың ішінде нақтылы зерттелінетін індетке дерттенген малдың үлесі;
Ошақтық коэффициенті;
Әр түрлі жануардың шалдығу ерекшелігі;
Ауру ошақтарының саны мен олардың картографиялық жағынан орналасуы;
Шығын көрсеткіші;
Өлім көрсеткіші;
Аурудың тіркелу жиілігі;
Территорияны эпизоотологиялық аудандастыру.

тиісті қорытындылары шығарылады, өндіріске ұсыныстары енгізіледі.
Нақтылы территориядағы эпизоотиялық процестің көрсеткіштері шынайы болуы үшін соңғы 10 немесе одан әрі жылдар қамтылады, оларды математикалық өңдеу мен талдаудан соң анықтамасы беріледі.

ошақтарының орналасуына және ауру жиілігіне қарай соңғы 10 (немесе одан көп) жылдағы таралу қарқыны.
Осы аталған территорияларда жануарлардың ауруға шалдығуының негізгі этиологиясы мен таралу болжамын айқындау.
Зерттелінетін ауданда эпизоотологиялық аудандастыруды жүргізу және нақтылы ауруға қарсы шараларды ұсыну.

анық және шынайы болуы шарт.

малдың осы ауруға шалдығуы;
Аурудың ошақтылығы (ауылдық округ, аудан, облыс бойынша);
Осы территорияда аурудың таралуы.

біркелкі таралмайды?
Әр ауру қоздырушысының өзіндік қасиеттері бар (тұрақтылығы, жұғу жолы, организмдегі биологиялық тұғырығы, уыттылығы, маусымдылығы және т.б.);
Әр жердің өзіндік табиғи, ландшафттық ерекшеліктері бар;
Әр аймақ өзінің климаттық ерекшелігімен сипатталады;
Әр жердегі жануардың (тұрақты, бейімделген) өзіндік тұрақтылығы, имммундық жүйесі қалыптасқан;
Әр территориядағы шаруашылық-экономикалық байланыстар біркелкі емес.

Бернулли (17-18 ғасыр), П. ЛапласЯ. Бернулли (17-18 ғасыр), П. Лапласа (18-19 ғ.) және С. Пуассона (19 ғасырдың басы) үлестеріне тиесілі.
Ресейде В. Я. Буняковский (1846), П. Л. Чебышев(1846), П. Л. Чебышев, А. А. Марков(1846), П. Л. Чебышев, А. А. Марков, А. М. Ляпунов(1846), П. Л. Чебышев, А. А. Марков, А. М. Ляпунов, С. Н. Бернштейн(1846), П. Л. Чебышев, А. А. Марков, А. М. Ляпунов, С. Н. Бернштейн, басқа елдерде К. Гаусс(1846), П. Л. Чебышев, А. А. Марков, А. М. Ляпунов, С. Н. Бернштейн, басқа елдерде К. Гаусс (19 ғ.), А. А. Марков (19-20ғ., А. Кетле(1846), П. Л. Чебышев, А. А. Марков, А. М. Ляпунов, С. Н. Бернштейн, басқа елдерде К. Гаусс (19 ғ.), А. А. Марков (19-20ғ., А. Кетле (19 ғ., Бельгия), Ф. Гальтон(1846), П. Л. Чебышев, А. А. Марков, А. М. Ляпунов, С. Н. Бернштейн, басқа елдерде К. Гаусс (19 ғ.), А. А. Марков (19-20ғ., А. Кетле (19 ғ., Бельгия), Ф. Гальтон, К. және Пирсон (19-20 ғ., Ұлыбритания) статистикалық деректерді өңдеудің математикалық әдістерін ұсынған болатын.
Кейіннен математикалық өңдеудің тиімді әдістерін ағылшын-американдық мектептердің ғалымдары [Стьюдент (псевдоним У. Госсета), Р. Фишер, Э. Пирсон — Ұлыбритания, Ю. Нейман, А. Вальд — АҚШ] елеулі үлестерін қосты.
ҚСРО-да В. И. Романовский, Е. Е. Слуцкий – стационарлық қатарларды өңдеу , Н. В. Смирнов және Ю. В. Линник есептегіш құралдармен жабдықтауды ұсынды.
Қазіргі уақытта статистикалық әдістер көптеген салаларда, с.і. физика, гидрология, климатология, астрономия, биология, медицина және басқаларында қолданылуда.
Әдебиеттер: Крамер Г., Математические методы статистики, перевод с английского, М., 1948; Ван-дер-Варден Б. Л., Математическая статистика, перевод с немецкого, М., 1960; Смирнов Н. В., Дунин-Барковский И. В., Курс теории вероятностей и математической статистики для технических приложений, 3 изд., М., 1969; Большев Л. Н., Смирнов Н. В., Таблицы математической статистики, М., 1968; Линник Ю. В., Метод наименьших квадратов ..., 2 изд., М., 1962; Хальд А., Математическая статистика с техническими приложениями, перевод с английского, М., 1956; Андерсон Т., Введение в многомерный статистический анализ, перевод с английского, М., 1963; Кендалл М. Дж., Стьюарт А., Теория распределений, перевод с английского, М., 1966.

шамасы;
n - өзгермелі көрсеткіштердің саны (малдың, облыстың, мемлекеттің саны);
∑ (гректің бас сигмасы) – барлық көрсеткіштердің сомасы;
M (немесе х) – зерттеуде қатыстырылып отырған көрсеткіштердің арифметикалық орташасы;
δ – кіші сигма, орташа квадраттық ауытқуды көрсетеді;
m - ізденістегі орташа арифметикалық ауытқу;
t – заңдылық критериі (құбылыстың шанайылығының дәлелі);
P – мүмкіншілік деңгейі (шынайылық);
r – жұпты корреляцияның коэффициенті (екі көрсеткіштің бір-бірімен өзара байланысы).

+ ..
М = ----------------------------;
N
Мысалы: тәжірибедегі топта 4 мал (n=4) бар. Осылардың қанын зерттедік. Зерттеу барысында V - №1– мал қанында 3,6 млн. эритроцит, V - №2 – қанында 4,1 млн., V - №3 – 3,8 млн және V - №4 малда 3,9 млн эритроциттер анықталды.
3,6 + 4,1 + 3,8 + 3,9 15,4
Сонда: M = ----------------------------------- = ------------ = 3,85 арифметикалық орташасы
4 4

-------------------;
n - 1
∑ (V – M) 15,4 - 3,85 11,55
Мысалы: δ = ± V ------------------- = ------------------= ---------= 3,85
n – 1 4 – 1 3

n – 1
δ 3,85
Мысалы: m = ± --------- = -------------= 1,0
V n – 1 3,85
Яғни, нақтылы алынған деректен (М±m) 3,85-тен ± 1,0-ге дейін ауытқыған. Әрі қарай 3,85-ті кесте мәліметтерімен сәйкестендіріп, оның 20 жолдан Р=0,001 тең екендігін көреміз. Бұл дегеніміз біздің зерттеулеріміздің нәтижесі шынайылығы бойынша 99,99% расталады.

орындауда, табиғаттағы немесе биологиялық құбылыстарды зерттеу барысында алынған цифрлы мәліметтерді өңдеу үшін қолдану маманның міндеті.
Математикалық өңдеу нәтижесі бойынша алынған Р, r, t көрсеткіштеріне қарай дұрыс не бұрыс екендігіне көз жеткізуге болады.