Тувинские добровольцы в годы Великой Отечественной войны

Содержание

Слайд 2

Слайд 3

Дайын… Оон уржуктары эӊ бак, коргунчуг… Ону көрген, аңаа киржип чораан

Дайын… Оон уржуктары эӊ бак, коргунчуг… Ону көрген, аңаа киржип чораан кижилер

ооң хоралыг уржуктарын, катап эгиттинмес когаралын чүс-чүс чылдарда килеңнеп, сактып бодап чоруурлар. Ада-чурттун Улуг дайынынга эртемденнерниӊ санап турары биле 27 миллион хире… совет кижилер өлуп, хораан!!!
Слайд 4

Тыва эки турачылар Ада-чурттуң дайынынче аъткарган 220 тыва эки турачының 206-зы

Тыва эки турачылар

Ада-чурттуң дайынынче аъткарган 220 тыва эки турачының 206-зы

аъттыг шериг, 11 танкист, 3 ужудукчу болуп турар. Оларның чүгле 141-и дайындан төрээн Тывазынче ээп чанып келгеннер. 67 эки турачы чонунуң амыр-дыжы, келир үези дээш дайын шөлүнге амы-тынындан чарлып, украин черге мөңгеде бажын салган.
Ынчангаш Сентябрь 1 – Тыва чазактын доктаалы-биле «Тыва эки турачыларныҢ сактыышкын хҮнҮ» деп чарлаттынган
Слайд 5

Слайд 6

Баян-Колдун эки-турачылары Кыргыс Сенчен-оол Сумбааевич Нурсат Тюлюш Самбууевич Биче-Кыс Павел Алдынаевич

Баян-Колдун эки-турачылары

Кыргыс Сенчен-оол Сумбааевич
Нурсат Тюлюш Самбууевич
Биче-Кыс Павел Алдынаевич
Тюлюш Базыр Лопсанович
Ховалыг Бичен

Терек-ооловна
Оюн Алдын-оол Толепович
Бир эвес дайын уезинде өлген, хораан 20 мл. кижи бурузунге качыгдал минутазын чарлаар болза… чурт 32 чыл дургузунда… ыытавайн баар!!!
Слайд 7

Кыргыс Сенчен-оол Сумбаа оглу (1922-1944) Кыргыс Сенчен-оол Сумбаа оглу 1922 чылда

Кыргыс Сенчен-оол Сумбаа оглу (1922-1944)

Кыргыс Сенчен-оол Сумбаа оглу 1922 чылда Пии-Хем

кожууннун Баян-Кол сумузунун «Кызыл-Чыраа» деп черге торуттунген. 1943 чылда дайынче аъттанган. 1944 чылдын февраль айда аар-берге, дайзын-биле сегиржин алыышкын уезинде ол амы-тынындан чарылган Эрес-дидим дайынчыны Украинанын Ровно хоорайда орнукшуткан.Баян-Кол суурда оон адын монгежидип бир кудумчунуну эрес-дидим дайынчынын ады-биле адаан.
Слайд 8

Нурсат Тюлюш Самбууевич (1917-1989) Нурсат Тюлюш Самбуу оглу 1917 чылда Овюр

Нурсат Тюлюш Самбууевич (1917-1989)

Нурсат Тюлюш Самбуу оглу 1917 чылда Овюр кожууннун Торгалыг

суурга торуттунген. Биче лейтенант, танк салбырынын командири. Ада-Чурттун дайынынын ордени, «Шылгарангай эрес-дидим чорук» деп медаль-биле шаннаткан. Дайын соонда Баян-Кол суурга ажылдап чораан. Сумунун бир кол кудумчузу эрес-дидим дайынчынын адын эдилээн.
Слайд 9

Биче-Кыс Павел Алдынаевич (1923-2002) Биче-Кыс Павел Алдынаевич Улуг-Хем кожууннун Эйлиг-Хем сумузунга

Биче-Кыс Павел Алдынаевич (1923-2002)

Биче-Кыс Павел Алдынаевич Улуг-Хем кожууннун Эйлиг-Хем сумузунга торуттунген. 1943

чылдын сентябрь 1-де дайынче аъттанган.Ада-Чурттун дайынынын ордени, «Шылгарангай эрес-дидим чорук» деп медаль-биле шаннаткан. Хову-шол бригадазынын бригадиринге, Баян-Кол суурнун Кодээ Совединин даргазынга ажылдаан.
Слайд 10

Тюлюш Базыр Лопсанович 1914-1955 Тюлюш Базыр Лопсанович 1914 чылда Улуг-Хем кожууннун

Тюлюш Базыр Лопсанович 1914-1955

Тюлюш Базыр Лопсанович 1914 чылда Улуг-Хем кожууннун Эъжим деп

черге торуттунген.Ада-Чурттун дайынынын ордени, «Шылгарангай эрес-дидим чорук» деп медаль-биле шаннаткан. Баян-Кол суурнун «X улуг Хурал колхозка ажылдап чораан. 1955 чылда мочээн, Баян-Кол суурнун бир кудумчузун дайынчынын ады-биле адаан.
Слайд 11

Ховалыг Бичен Терек-ооловна (1921-1980) Ховалыг Бичен Терек-ооловна 1921 чылда Улуг-Хем кожууннун

Ховалыг Бичен Терек-ооловна (1921-1980)

Ховалыг Бичен Терек-ооловна 1921 чылда Улуг-Хем кожууннун Эйлиг-Хем суурга

торуттунген. 1940-1943 чылдарда херээженнер шимчээшкининге инструкторлап ажылдаан. 1944 чылдын сентябрь 1-де эки-тура –биле дайынче аъттанган. Ада-Чурттун дайынынын ордени, «Шылгарангай эрес-дидим чорук» деп медаль биле шаннаткан. «X Улуг-Хурал совхозтун сут-бараан фермазынын эргелекчизинге ажылдаан. 1980 чылда мочээн. Баян-Кол суурнун кудумчузузун дайынчынын адын монгежидип адаан.
Слайд 12

Оюн Алдын-оол Толепович (1923-1966) 1923 чылда Пии-Хем кожууннун Суглуг-Хемге торуттунген. Ада-Чурттун

Оюн Алдын-оол Толепович (1923-1966)

1923 чылда Пии-Хем кожууннун Суглуг-Хемге торуттунген. Ада-Чурттун дайынынын ордени

«Шылгарангайэрес-дидим чорук» деп орден биле шаннаткан.1962 чылда МВД-нин министринге ажылдаан. 1966 чылда мочээн.
Слайд 13

Слайд 14

Тыва Арат Республика 1941-1945 чылдарда…

Тыва Арат Республика 1941-1945 чылдарда…

Слайд 15

Слайд 16

Слайд 17

Слайд 18

Бугу совет чон-биле домей Тыва Арат Республиканыӊ чону, Чазаа немец-фашист эжелекчилерге

Бугу совет чон-биле домей Тыва Арат Республиканыӊ чону, Чазаа немец-фашист эжелекчилерге

дайынны чарлаан.
1941-1945 чылдарда ССРЭ-ге 50 муӊ дайынчы аттарны база чоннуӊ чыгган акша-төгериинден, чурттуӊ алдын шыгжамырындан чыгган акшаларга 10 хыдыкчы ужар-хемелерни, 2 танк бригадазын тургускан..
Слайд 19

. Немец фашистерни черге болгаш агаарга-даа кам-хайыра чокка чылча шапсын дээш,

.

Немец фашистерни черге болгаш агаарга-даа кам-хайыра чокка чылча шапсын дээш, Тыва

чоннуӊ акша-хөренгизи-биле тудуп будурген 10 хыдыкчы самолеттарны Ужар чуулдун хыдыкчызы 133-ку полугунун 3-ку эскадрильязынга быжыглаан.
Слайд 20

5 эшелон (389 вагон) белектерни: 52 муӊ лыжаларны, 10 мун негей

5 эшелон (389 вагон) белектерни: 52 муӊ лыжаларны, 10 мун негей

тоннарны, 19 мун дуктуг хол-хаптпрны, 16 мун кидис идиктерни, 400 мун кг. эътти, 67 тонн дукту дээш оон-даа оске белектерни фронтуже чоруткан.
Акы-дунма Украин чон фашист эжелекчилерден эн-не хоозураан чурт болуп турар.
Ынчангаш Украин чонга
30 мун инектерни белекке берген.
Слайд 21

»

»

Слайд 22

Слайд 23

Кызыл шеригнин дайынчыларынга кышкы тоннарны даарап турары, 1942 чыл

Кызыл шеригнин дайынчыларынга кышкы тоннарны даарап турары, 1942 чыл

Слайд 24

1943 чылдын майда 11 танкист тыва эки турачыларны Ада-чурттун улуг дайынынче удеп турары

1943 чылдын майда 11 танкист тыва эки турачыларны Ада-чурттун улуг дайынынче

удеп турары
Слайд 25

Тыва танкистер ӏI-ги Украина фронтузунунӊ 25-ки танкы полугунун дериминге Украинаны, Молдавияны,

Тыва танкистер ӏI-ги Украина фронтузунунӊ 25-ки танкы полугунун дериминге Украинаны, Молдавияны,

Румынияны, Венгрияны, Чехословакияны немец-фашистиг эжелекчилерден хостаарынга дидим, шиитпирлиг болгаш маадырлыг тулушкан.
Чүргүй-оол Намгай оглу Хомушку (май 10, 1918 чыл - июль 10, 1978 чыл) — совет-тыва офицер, танкист, Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчизи.
1945 чылдың март 24-те ССРЭ-ниң Дээди Совединиң Президиумунуң айтыышкыны ёзугаар Хомушку Намгай-оглу Чүргүй-оолга Совет Эвилелиниң Маадыры атты тывыскан. Ленин ордени база «Алдын Сылдыс» медалы-биле шаңнаткан
Слайд 26

1943 чылдын сентябрь 1-де 206 аъттыг кавалериянын эки турачылары Ада-чурттун улуг дайынынче аъттаныпкан.

1943 чылдын сентябрь 1-де 206 аъттыг кавалериянын эки турачылары Ада-чурттун улуг

дайынынче аъттаныпкан.
Слайд 27

10 санитар тыва кыс

10 санитар тыва кыс

Слайд 28

Кызыл тукту дээрге чедир көдуруӊер, Хылыш бистиг чепсээӊерни кезениӊер! Ыдыктыг дайынче

Кызыл тукту дээрге чедир көдуруӊер,
Хылыш бистиг чепсээӊерни кезениӊер!
Ыдыктыг дайынче кирээлиӊер, эштер!
Ынак

төрээн чуртувус дээш, бурунгаар!
Слайд 29

Тыва эки турачы гвардейжи аъттыг эскадрон

Тыва эки турачы гвардейжи аъттыг эскадрон

Слайд 30

«Кара өлум» Тыва эки турачылар дайзынга дужуп бербес, өлумунге чедир тулчур

«Кара өлум»

Тыва эки турачылар дайзынга дужуп бербес, өлумунге чедир тулчур боорга

база кежиниӊ өӊүнүӊ аайы-биле немец эжелекчилер «Кара өлүм» (Der Schwarze tod – Черная смерть) деп адай берген.
Бир дугаар тыва эки турачылар боттарыныӊ тыва тоннарын кедипкеш, чыкпак, селбегер тыва аъттарлыг шаап халдаашкынче шургуп кириптерге, немец офицер Г. Ремкениӊ сөзу-биле «немец солдаттар аймаарап, дайылда-жыр шинчизин оскунуптар» деп чугаалап турган.
Слайд 31

Кызыл хоорайда «Гастелло» аттыг национал парк чанында мемориалдыг тураскаалдарны Ада-чурттун улуг дайынынын киржикчилеринге тураскаадып кылган.

Кызыл хоорайда «Гастелло» аттыг национал парк чанында мемориалдыг тураскаалдарны
Ада-чурттун улуг

дайынынын киржикчилеринге тураскаадып кылган.
Слайд 32

Слайд 33

Национал парк аксында Тиилелге шөлунде Мемориалдыг комплексте тураскаалдыг даш самбыраларда 3018

Национал парк аксында Тиилелге шөлунде Мемориалдыг комплексте тураскаалдыг даш самбыраларда 3018

Тывадан чоруткан совет дайынчылар болгаш тыва эки турачыларнын аттарын мөӊгежидип ойган.
Слайд 34

«Совет Эвилелинин маадыры» деп аттын эдилекчилери Тулуш Кечил-оол Хомушку Чургуй-оол Михаил Бухтуев Николай Макаренко

«Совет Эвилелинин маадыры» деп аттын эдилекчилери

Тулуш Кечил-оол

Хомушку Чургуй-оол

Михаил Бухтуев

Николай Макаренко

Слайд 35

Кым-даа, чуу-даа уттундурбаан

Кым-даа, чуу-даа
уттундурбаан