Босану, босанғаннан кейінгі кезеңдегі қан ағулар

Содержание

Слайд 2

Мазмұны Акушерлік қан ағулардың өзектілігі Бала жолдасы кезеңі мен босанғаннан кейінгі

Мазмұны

Акушерлік қан ағулардың өзектілігі
Бала жолдасы кезеңі мен босанғаннан кейінгі ерте кезеңдегі

қан ағулар
Акушерлік қан ағуларда инфузионды-трансфузионды терапияның мақсаты
Слайд 3

Өзектілігі Бала жолдасы кезеңі мен босанғаннан кейінгі ерте кезеңдегі қан ағулар,

Өзектілігі

Бала жолдасы кезеңі мен босанғаннан кейінгі ерте кезеңдегі қан ағулар,

ол ана мен баланың өліміне әкелетін асқынулардың бірі болып табылады.
Кез келген мамандықтағы дәрігер осы патологияның себебін анықтап, оларға шұғыл көмек көрсете алуы тиіс.
Слайд 4

ӨЗЕКТІЛІГІ Бүкіл дүние жүзінде жыл сайын 14 миллион әйелдерде босанғаннан кейінгі

ӨЗЕКТІЛІГІ

Бүкіл дүние жүзінде жыл сайын 14 миллион әйелдерде босанғаннан кейінгі қан

кетулер дамиды БДҰ (1998)
Жүктілік пен босануға байланысты қан кетулерден жыл сайын 125 000 науқас қайтыс болады.
Ана өлімінің себептерінің ішінен қан кетулер 15,8-23,1% (ҚР) құрайды.
Босанғаннан кейінгі өлімнің себептері, БДҰ (1998):
1 : 100 000 Ұлыбритания мен АҚШ-та босануға қатынасы;
1 : 1 000 – кейбір дамыған елдерде (100 есе жоғары).
Слайд 5

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО Дүние жүзіндегі ана өлімі 200.000.000 130.000.000 530.000

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

Дүние жүзіндегі ана өлімі

200.000.000

130.000.000

530.000

Слайд 6

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО Дүние жүзіндегі ана өлімі - 1 мин

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

Дүние жүзіндегі ана өлімі

- 1 мин

Слайд 7

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО Ана өлімі кездесетін аймақтар бөлігі (%)

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

Ана өлімі кездесетін аймақтар бөлігі (%)

Слайд 8

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО Дүние жүзіндегі ана өлімінің себептері (%)

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

Дүние жүзіндегі ана өлімінің себептері (%)

Слайд 9

Босанғаннан кейінгі қан кетулердің негізгі себептері болып табылады: Қан кету көлемін

Босанғаннан кейінгі қан кетулердің негізгі себептері болып табылады:
Қан кету көлемін дұрыс

бағалай алмау
Қан кету көлемін дұрыс толтырмау
Хирургиялық емді дер кезінде қолданбау (кешігіп)
Слайд 10

Пайда болу мерзіміне байланысты қан кетулердің жіктелуі: Акушерлік қан кетулер: бала

Пайда болу мерзіміне байланысты қан кетулердің жіктелуі:

Акушерлік қан кетулер:
бала жолдасы кезеңі
босанғаннан

кейінгі ерте кезең
босанғаннан кейінгі кеш кезең
Слайд 11

Босанудың III кезеңі мен босанғаннан кейінгі ерте кезеңдегі қан кетулер

Босанудың III кезеңі мен босанғаннан кейінгі ерте кезеңдегі қан кетулер

Слайд 12

Бала жолдасы кезеңіндегі қан кетулердің себептері Плацентаның бөлініп шығуының бұзылыстары (плацентаның

Бала жолдасы кезеңіндегі қан кетулердің себептері

Плацентаның бөлініп шығуының бұзылыстары (плацентаның патологиялық

жабысуы, жатыр гипотониясы)
Босану жолдарының жұмсақ тіндерінің жарақаттары
Гемостаздың туа пайда болған және жүре пайда болған дефектілері
Слайд 13

Бала жолдасы кезеңінде қан кетуді тоқтату алгоритмі Қуықты катетрлеу. Білектегі венаға

Бала жолдасы кезеңінде қан кетуді тоқтату алгоритмі

Қуықты катетрлеу.
Білектегі венаға пункция жасау

немесе катетрлеу.
Плацентаның бөліну белгілерін анықтау
Бала жолдасын Креде-Лазаревич әдісімен бөліп шығару
Белгілердің болмауы – бала жолдасын қолмен бөліп шығару
Слайд 14

БОСАНҒАННАН КЕЙІНГІ ЕРТЕ КЕЗЕҢДЕГІ ҚАН КЕТУДІҢ СЕБЕПТЕРІ – 4 «Т» «Тонус» «Тіндер» «Травма» (Жарақат) «Тромбин»

БОСАНҒАННАН КЕЙІНГІ ЕРТЕ КЕЗЕҢДЕГІ ҚАН КЕТУДІҢ СЕБЕПТЕРІ – 4 «Т»

«Тонус»
«Тіндер»
«Травма»

(Жарақат)
«Тромбин»
Слайд 15

Слайд 16

Слайд 17

Слайд 18

Слайд 19

Босанғаннан кейінгі кезеңдегі қан кетулерде қадамды терапия жүргізіледі 1 қадам –

Босанғаннан кейінгі кезеңдегі қан кетулерде қадамды терапия жүргізіледі

1 қадам – бастапқы

баға
2 қадам – этиотропты терапия
3 қадам – қан ағуды уақытша тоқтату әдісі
4 қадам – Лапаротомия (этапты хирургиялық гемостаз)
Слайд 20

1 қадам – бастапқы баға Бір уақытта: Бос персоналды мобилизациялау (көмекке

1 қадам – бастапқы баға

Бір уақытта:
Бос персоналды мобилизациялау
(көмекке шақыру: оперативті

емді толық көлемде меңгеретін акушер-гинекологтарды, анестезиолог-реаниматологты, лаборантты).
Қан жоғалту көлемін бағалау.
Жалпы жағдайын бағалау және өмірге маңызды ағзалар қызметін бақылау (АҚҚ, пульс, дене қызуы, тыныс алу жиілігі, диурез)
Слайд 21

1 қадам – бастапқы баға Қуықты катетеризациялау – қуық бос болуы

1 қадам – бастапқы баға

Қуықты катетеризациялау – қуық бос болуы тиіс.
2

перифериялық көк тамырды катетеризациялау (№№ 14-16G), кеткен қан көлемін 3:1қатынасы
Әйелді жылыту (көрпе жамылу, ылғалды төсек орнын ауыстыру).
Қан тобын анықтау, Rh-фактор сәйкестігіне қан алу.
Себебін анықтау:
- бала жолдасын қарау (тін)
- босану жолдарын қарау (травма-жарақат).
- жатырды қарап тексеру (тонус)
- ТШҚҰ синдромын жоққа шығару (тромбин)
Слайд 22

2 қадам - Этиотропты терапия

2 қадам - Этиотропты терапия

Слайд 23

Жатырдың атониясын емдеу. Препараттарды кезекпен енгізу–утеротониктерді

Жатырдың атониясын емдеу. Препараттарды кезекпен енгізу–утеротониктерді

Слайд 24

Жатырды бимануальная компрессиялау

Жатырды бимануальная компрессиялау

Слайд 25

Қан тоқтату шаралары (1) Егер кешенді әдістер қан тоқтатуға мүмкіндік бермесе,

Қан тоқтату шаралары (1)

Егер кешенді әдістер қан тоқтатуға мүмкіндік бермесе, онда

хирургиялық гемостазды жасау қажет
КЕШ ЖАСАҒАНША, ЕРТЕРЕК ЖАСАУ КЕРЕК
Акушерлік қан кету кезінде қолайсыз нәтижелерді алу себептеріне, хирургиялық гемостазды кеш жасау жатады
Chamberlain (1992)
Слайд 26

3 қадам- қан ағуды уақытша тоқтату әдісі Жатыр ішілік тампонада Құрсақ қолқасын басу

3 қадам- қан ағуды уақытша тоқтату әдісі

Жатыр ішілік тампонада
Құрсақ қолқасын

басу
Слайд 27

Жатыр ішілік тампонада

Жатыр ішілік тампонада

Слайд 28

Құрсақ қолқасын басу

Құрсақ қолқасын басу

Слайд 29

4 қадам – этапты хирургиялық гемостаз 1. Жатырға простагландиндердің 1 мөлшерін

4 қадам – этапты хирургиялық гемостаз

1. Жатырға простагландиндердің 1 мөлшерін (0,25

мг) енгізу.
2. Тамырларды ізбе-із байлау.
3. Б-Линча (B-Lynch) әдісі бойынша хирургиялық компрессионды тігіс салу (B-Lynch).
4. Тоталды немесе субтоталды гистерэктомияны жасау
Слайд 30

Ізбе-із жатырдың деваскуляризациясы Tamizian (2001) О´ Лири бойынша жатыр артерияларын байлау Аналық безінің артерияларын байлау

Ізбе-із жатырдың деваскуляризациясы

Tamizian (2001)

О´ Лири бойынша жатыр
артерияларын байлау

Аналық безінің артерияларын

байлау
Слайд 31

Б-Линч бойынша хирургиялық компрессионды тігіс салу: Ең жиі таралған тігіс Б-Линча

Б-Линч бойынша хирургиялық компрессионды тігіс салу:

Ең жиі таралған тігіс Б-Линча болып

табылады, ең алғаш рет 1997 ж ашылған.
1300 көп жағдайлар жасалған, солардың көбісіне гистерэктомия жасалмады
Бірден бір қауіпті асқыну жазылмаған
Нәтижесінде көптеген әйелдерде жүктілік асқынусыз өтіп, қалыпты босанулар болды
El-Hamamy E, B-Lynch C. (2005)
Слайд 32

Б-Линча тігісі хирургиялық компрессионды тігіс салу: (2)

Б-Линча тігісі хирургиялық компрессионды тігіс салу: (2)

Слайд 33

Гистерэктомия Гистерэктомияның жиілігі 10000 босанудың 7 ден 13 босануға дейін құрайды.

Гистерэктомия

Гистерэктомияның жиілігі 10000 босанудың 7 ден 13 босануға дейін құрайды. (шамамен

1:1000 босануға)
Гистерэктомияға сараптама жүргізгенде 123 жағдайдың ішінен (Лос-Анджелес, 1985-1990) ең жиі кездесетіні бала жолдасының тығыз және шынайы жабысуы болып табылды (49,6%)
Stanco et al (1993)
Слайд 34

Тотальды немесе субтотальды гистерэктомия? Субтотальды гистерэктомия – көбінесе босанғаннан кейінгі қан

Тотальды немесе субтотальды гистерэктомия?

Субтотальды гистерэктомия – көбінесе босанғаннан кейінгі қан кету

кезінде гистерэктомия жасауға мәжбүр етеді.
Егер де қан кету орны жатыр мойны немесе жатырдың төменгі сегменті болса, онда жатыр мойнын алуға тура келеді. (жыртылулар, плацентаның жатуы немесе шынайы өсуі)
БІРАҚ
Гистерэктомияны артқа қалдыруға болмайды Burke G, Duignan N (1991)
Слайд 35

Хирургиялық емі: Лапаротомия барлық уақытта гистерэктомия болып табылмайды Гистерэктомия барлық уақытта

Хирургиялық емі:

Лапаротомия барлық уақытта гистерэктомия болып табылмайды
Гистерэктомия барлық уақытта тотальды болып

табылмайды
Хирургиялық емдеуді кешіктіруге болмайды
КЕШ ЖАСАҒАНША, ЕРТЕРЕК ЖАСАУ КЕРЕК!!!
Слайд 36

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО ҚР-да ҚАН КЕТУ ЖИІЛІГІ (1000 босану сандарына)

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

ҚР-да ҚАН КЕТУ ЖИІЛІГІ (1000 босану сандарына)

Слайд 37

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО МАССИВТІ ҚАН КЕТУДІ ЕМДЕУДІҢ НЕГІЗГІ ЭТАПТАРЫ Қан кетудің саны

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

МАССИВТІ ҚАН КЕТУДІ ЕМДЕУДІҢ НЕГІЗГІ ЭТАПТАРЫ

Қан кетудің саны (көлемі)

мен сапасын дұрыс бағалау (қан ұю жүйесінің бұзылыстары)
Өз уақытында және адекватты түрде инфузионды-трансфузионды терапияны жүргізу (ИТТ бағдарламасы)
Өз уақытында және адекватты түрде хирургиялық ем қолдану (ағзаны сақтау тактикасы)
Витальды қызметі мен гомеостазды тұрақты аппаратты және лабораторлы бақылау (Орталық венозды қысым!!!)
Слайд 38

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО ҚАН КЕТУ КЕЗІНДЕГІ ӨЛІМ СЕБЕПТЕРІ Кешіккен адекватты емес гемостаз

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

ҚАН КЕТУ КЕЗІНДЕГІ ӨЛІМ СЕБЕПТЕРІ

Кешіккен адекватты емес гемостаз
Инфузионды-трансфузионды

терапияның дұрыс емес тактикасы
Акушерлік көмектіңдұрыс этаптылығының сақталмауы
Слайд 39

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО ГИПОТОНИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ КОНСЕРВАТИВТІ ЕМІНІҢ КЕШЕНДІ ШАРАЛАРЫ ГИПОТОНИЯЛЫҚ ҚАН

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

ГИПОТОНИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ КОНСЕРВАТИВТІ ЕМІНІҢ КЕШЕНДІ ШАРАЛАРЫ

ГИПОТОНИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУ

Қан

алмастырушы
заттарды
көктамырға енгізуге
системаны дайындау
(крахмал)

Жатыр қуысын қолмен тексеру (жатырдың бимануальды компрессиясы)

Утеротониктерді енгізу

гемодинамикалық және гемостатикалық көрсеткіштерді
бақылау (прикроватный тест)

Қан кетуді үнемі бағалау

БІРУАҚЫТТА!

Слайд 40

Қан кетуді есептеу Физиологиялық қан шығыны: 0,5% дені сау босанушылар; 0,3%

Қан кетуді есептеу

Физиологиялық қан шығыны:
0,5% дені сау босанушылар;
0,3%

анемиясы бар босанушылар;
Компенсирленген қан шығыны :
0,5% * 2 дені сау босанушылардың дене салмағына;
0,3% * 2 анемиясы бар босанушылардың дене салмағына;
Декомпенсирленген қан шығыны :
0,5% * 3 дені сау босанушылардың дене салмағына;
0,3% * 3 к анемиясы бар босанушылардың дене салмағына;
Слайд 41

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО УТЕРОТОНИКТЕРДІ ЕНГІЗУ Окситоцин (10 МЕ бұлшықетке немесе 20-40 МЕ

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

УТЕРОТОНИКТЕРДІ ЕНГІЗУ

Окситоцин (10 МЕ бұлшықетке немесе 20-40 МЕ 1

л физ.ерітіндіге 1 минутына 60-40 тамшы)
Метилэргометрин (0,2 мг бұлшықетке 5 дозаға дейін). Гипертензия кезінде болмайды!!!
Простенон (250 мкг бұлшықетке немесе миометриге әр 15 мин сайын 8 дозаға дейін)
Мизопростол, Сайтотек (800-1000 мкг тік ішекке бір рет)
Слайд 42

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО ГИПОТОНИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ ХИРУРГИЯЛЫҚ ЕМІ (ЛАПАРОТОМИЯ) Простенон жатыр бұлшықетіне

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

ГИПОТОНИЯЛЫҚ ҚАН КЕТУДІҢ ХИРУРГИЯЛЫҚ ЕМІ (ЛАПАРОТОМИЯ)

Простенон жатыр бұлшықетіне
Қан тамыр

шоғырына қысқыштар мен лигатура салу арқылы жатырды ишемиялау
Гемостатикалық компрессионды тігісі
Б-Линча (B-Lynch) және Перейра
Мықын артерияларын байлау
Ангиографиялық эмболизация
Жатырдың ампутациясы
Жатырдың экстирпациясы
Слайд 43

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО ГЕМОСТАТИКАЛЫҚ КОМПРЕССИОНДЫ ТІГІС В-ЛИНЧА БОЙЫНША АЛДЫНАН АЛДЫНАН АРТЫНАН

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

ГЕМОСТАТИКАЛЫҚ КОМПРЕССИОНДЫ ТІГІС В-ЛИНЧА БОЙЫНША

АЛДЫНАН

АЛДЫНАН

АРТЫНАН

Слайд 44

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО ГЕМОСТАТИКАЛЫҚ КОМПРЕССИОНДЫ ТІГІС ПЕРЕЙРА БОЙЫНША

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

ГЕМОСТАТИКАЛЫҚ КОМПРЕССИОНДЫ ТІГІС ПЕРЕЙРА БОЙЫНША

Слайд 45

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ СТРАТЕГИЯ МАССИВТІ ҚАН КЕТУ КЕЗІНДЕГІ ИНФУЗИОНДЫ-ТРАНСФУЗИОНДЫ ТЕРАПИЯ

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ СТРАТЕГИЯ МАССИВТІ ҚАН КЕТУ КЕЗІНДЕГІ ИНФУЗИОНДЫ-ТРАНСФУЗИОНДЫ ТЕРАПИЯ

САПАСЫ (ЖМП, эритроцитарлық

масса)

САНЫ (крахмал, кристаллоидтар)

Слайд 46

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО ҚАНША??? ? 750 мл + 20%

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

ҚАНША???

?

750 мл

+ 20%

Слайд 47

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО ПАТОЛОГИЯЛЫҚ ҚАН ШЫҒЫНЫ КЕЗІНДЕГІ ИНФУЗИОНДЫ-ТРАНСФУЗИОНДЫ ЕМІ

БЕЗОПАСНОЕ АКУШЕРСТВО

ПАТОЛОГИЯЛЫҚ ҚАН ШЫҒЫНЫ КЕЗІНДЕГІ ИНФУЗИОНДЫ-ТРАНСФУЗИОНДЫ ЕМІ

Слайд 48

Акушерлік қан кету кезіндегі инфузионды-трансфузионды терапия

Акушерлік қан кету кезіндегі инфузионды-трансфузионды терапия

Слайд 49

Инфузионды терапия: негізгі принциптері Ең қолайлысы физиологиялық ерітінді болып табылады (3:1

Инфузионды терапия: негізгі принциптері

Ең қолайлысы физиологиялық ерітінді болып табылады (3:1 қатынасы)
Коллоидты

ерітінділер кристаллоидты ерітіндіге қарағанда әсері төмен
Эритроцитарлық масса мен жаңа мұздатылған плазманы құюға өте қатал көрсеткіштері болуы керек
WHO (2000)
Слайд 50

Жаңа мұздатылған плазма Жаңа мұздатылған плазманы құюға көрсеткіш болып табылады-егер қан

Жаңа мұздатылған плазма

Жаңа мұздатылған плазманы құюға көрсеткіш болып табылады-егер қан шығыны

> 1500 мл
Коагуляцияның бұзылысы, лабораторлы сараптама мен клиникалық қан ағулардың немесе қан ағулардың жалғасуында (ПТИ <75%, «прикроватты тест»)
Массивті қан кету кезінде немесе 5-6 эритроцитарлық массаны құйғанда
1 литрден аз емес
Ерігеннен кейін және тез арада қолдану керек
Lundberg G.D. (1994)
Слайд 51

Эритроцитарлық массаны құюға көрсеткіш Оттегіні тасымалдауға қанның қасиетінің төмендеуі, яғни гипоксияның

Эритроцитарлық массаны құюға көрсеткіш

Оттегіні тасымалдауға қанның қасиетінің төмендеуі, яғни гипоксияның клиникасында


Трансфузионды қадам әрбір науқасқа жеке болу керек:
Гематокриттің көлеміне ғана сүйенбей, гемоглобин концентрациясын да ескеру қажет (критикалық деңгейі 70 г/л),
Сонымен қатар анемия мен гипоксияның клиникалық белгілерін
EBM Guidelines (2004)
Егер қан шығыны 1000 мл құраса және жалғасып жатса, онда эритроцитарлық масса тиімді болу керек
Слайд 52

Акушерлік қан кету кезіндегі инфузионды-трансфузионды терапияның хаттамасы

Акушерлік қан кету кезіндегі инфузионды-трансфузионды терапияның хаттамасы

Слайд 53

ҚОРЫТЫНДЫ (1) Босанғаннан кейінгі қан кетуді ерте анықтау мен дер кезінде

ҚОРЫТЫНДЫ (1)

Босанғаннан кейінгі қан кетуді ерте анықтау мен дер кезінде реанимациялық

шараларды қолдану қан кетуді ерте тоқтатуға бағытталады
Көптеген рефрактерлік жағдайларда жатыр атониясында окситоциннің 40 МЕ дозасы мен простагландиндер жақсы әсер көрсетеді
Жатыр атониясында қан ағуды уақытша тоқтату үшін жатырдың ішінен және сыртынан бимануальды басу және қолқаны басу болып табылады. Басқа әдістер нәтижесіз болып табылады және уақытты жоғалтады, сондықтан оларды қолдануға болмайды
Слайд 54

ҚОРЫТЫНДЫ (2) Көп жағдайларда босанғаннан кейінгі қан ағулар кезінде алғашқы қарапайым

ҚОРЫТЫНДЫ (2)

Көп жағдайларда босанғаннан кейінгі қан ағулар кезінде алғашқы қарапайым шаралар

нәтижелі болып табылады, оларды акушерка да жасай алады
Әрбір медициналық мекемеде босанғаннан кейінгі қан ағулардың жергілікті алдын алу мен емдеу шаралары болу керек
Слайд 55

ҚОРЫТЫНДЫ(3) Хирургиялық емді дер кезінде қолдану керек Гистерэктомия қан тоқтатудың соңғы

ҚОРЫТЫНДЫ(3)

Хирургиялық емді дер кезінде қолдану керек
Гистерэктомия қан тоқтатудың соңғы әдісі болып

табылмайды
Жатыр атониясы сирек жағдайда гистерэктомияға көрсеткіш болып табылады
Гистерэктомия барлық уақытта тотальды болуы тиіс емес
Слайд 56

ҚОРЫТЫНДЫ (4) Жоғалтқан қан көлемін толтыруға ең бірінші кристаллоидты ерітінділерді қолданады

ҚОРЫТЫНДЫ (4)

Жоғалтқан қан көлемін толтыруға ең бірінші кристаллоидты ерітінділерді қолданады
Коллоидты

ерітінділердің жанама әсерлері көп
Альбумин гиповолемия жағдайында қауіпті
Слайд 57

ҚОРЫТЫНДЫ (5) Қан жоғалту кезінде өмірге ең маңызды ол қан препараттарын

ҚОРЫТЫНДЫ (5)

Қан жоғалту кезінде өмірге ең маңызды ол қан препараттарын құю

болып табылады. Сонымен қатар оларды көп қолдануда көптеген асқынуларға алып келеді.
Эритроцитарлы массамен жаңа мұздатылған плазманы құюға қатаң көрсеткіштері болуы тиіс.