Жалпы вирусология. Бактериофагия

Жоспар

Вирусологияның қысқаша даму тарихы;
Вирустардың ерекшеліктері;
Вирустардың морфологиясы және құрылымы;
Вирустардың классификациясы;
Вирустың қожайын жасушамен

Вирусология – вирустар туралы ғылым

12 ақпан 1892 Д. И. Ивановский темекі

Вирустардың тіршілік етуінің құрылымы

ВИРИОН

ВИРУС

ПРОВИРУС

Жасушадан тыс орналасқан
құрылысы
Геномды бір

Нуклеин қышқылының бір түрі болады ( ДНК немесе РНК).
Өз бетімен ақуыз

Вирустардың классификациясы

Нуклеин қышқылдар
типіне қарай

ДНК-ВИРУСЫ

РНК-ВИРУСЫ

2. Нуклеин қышқылдарының
Ерекшеліктеріне қарай

ПОЗИТИВті немесе
НЕГАТИВті РНК

Біркелкі

4. Капсид пішініне қарай

ИКОСАЭДР

СПИРАЛді СИММЕТРИЯ

5. Қожайынның ағзасына
қарай

күрделі СИММЕТРИЯ

Нуклеин қышқылдары типіне қарай:

ДНК-сы бар
Герпесвирустар
В геппатит вирусы
Аденовирустар
Парвовирустар

РНК-сы бар
-коронавирустар
-парамиксовирустар
-А геппатит вирусы
-ортомиксовирустар
-ретровирустар
-рабдовирустар
-тогавирустар
-пикорнавирустар

Вирустың пішіні

Вирион
Жасушадан тыс

Вирус
Жасуша ішілік

Ұсақ (17-25 нм)
Полиомиелит
Орташа (80-120 нм)
Грипп
Үлкен (300-400

Вирионның құрылысы

Геном

ДНК

РНК

Капсомерлер
(capsa-коробка)

______

______

______

______

______

______

______

+

-

+

-

_ _ _ _

Вирионның құрылысы

ГЕНОМ (ДНК
немесе РНК)

ГЕНОМ ішкі ақуыздармен
байланысты
(КАПСИД),
Вирионның жүрекшесін
Құрайды немесе ,
НУКЛЕОКАПСИД

Ақуыздық

Қарапайым вирустың вирионы
(ПИКОРНАВИРУС)

Күрделі вирустың құрылымы
(ГЕРПЕСВИРУС)

Капсидттің симметриясы

Спиралді

Кубтық

аралас

КАПСИД немесе НУКЛЕОКАПСИД спиралді және кубтық немесе күрделі симметриялы бола алады
Кубтық

Вирусы

құрамында
Нуклеин
қышқылы.
ақуыз.

жай

күрделі

құрамында
Нуклеин қышқылы
Ақуыз.
көмірсу.
Липидтер.
Қожайын жасушаның компоненттері(суперкопсид).

Вирустардың химиялық құрамы

ГЕНОМ: РНК немесе ДНК
(10-нан 100-деген генге дейін)

Ақуыздар:
құрылымдық

Вирустардың химиялық құрамы:
НК (ДНК-4-40%,РНК-1-4%)-генетикалық ақпаратты тасушы
Ақуыз (50-90%)-құрылымдық және құрылымдық емес
ЛИПИДтер(4-42%)-вирустардың құрылысын

Вирустардың ферменттері

РЕПЛИКАЦИЯ және
ТРАНСКРИПЦИЯ ФЕРМЕНТТЕРІ

ВАРИОННЫҢ
ЖАСУШАҒА ЕНУІН
ЖӘНЕ ВИРИОНДЫҚ

ВИРУСТРДЫҢ ФЕРМЕНТТЕРІ:

-НК-ті вирустың пайда болуы (реплаказалар, транскриптазалар)
-вирусты НК-тің жасушаға енуі және

РНК-сы бар

ДНК-сы бар

ВИРУСТАРДЫҢ РЕПРОДУКЦИЯСЫ

Жасуша бетіндегі вирустық адсорбция
Ішке енуі
Вириондардың шешінуі
Вириондардың компоненттік синтезі
Вириондардың құрастырылуы
Варионның жасушадан

Вирустардың жасушамен әрекеттесу кезеңдері

ВИРИОННЫҢ
ЖАСУША ЦПМ-НА
АДСОРБЦИЯСЫ

ВИРИОННЫҢ
ЖАСУШАҒА ЕНУІ

ВИРИОННЫҢ
НӘРУЫЗДАНУЫ

ВИРУСТЫҚ ГЕНОМНЫҢ
ТРАНСКРИПЦИЯ

ВИРИОННЫҢ ЖАСУШАҒА ЕНУІНІҢ
НҰСҚАЛАРЫ

РЕЦЕПТОРЛЫҚ
ЭНДОЦИТОЗ

ВИРОПЕКСИС

ЖАСУША МЕН ВИРИОННЫҢ
ҚАБЫҚШАСЫНЫҢ
БІРІГУІ

ВИРИОННЫҢ НӘРУЫЗДАНУЫ

ЖАСУШАНЫҢ

ВИРУСТЫҢ ҚОЖАЙЫН ЖАСУШАМЕН ӘРЕКЕТТЕСУІ:
1.Жасушадағы адсорбция - спецификалық беткі рецепторлармен әрекеттесуі .

2.Вирустың жасушаға енуі және вирионның шешінуі
Процесс температураға тәуелді және ағып кете

3.компонет синтездері- цитоплазмада ерекше вирустық ақуыздардың пайда болуы .Вирустың геномының

Әрекеттесу нәтижесінде :
Өнімді инфекция (көбею, вирустың репродукциясы)
Түсіктік ИНФЕКЦИЯ (белгілі бір кезеңде

«жасуша—вирус» әрекеттесуі :
Литикалық құбылыс –жасушаның өлімі (күрделі инфекия).
2. Тұрақты әрекеттесу

Вириондық ұрпақтың жасушадан шығуы

«Бүршіктену»
жолымен
Қожайын жасушаның
Тіршілігін сақтауы

Қожайын жасушаның
(лизисін)
Бұзу жолымен

Вирустардың цитотропизмі – бұл вириондардың
жасушаның белгілі бір ғана
Түрін(ұлпа) зақымдау қабілеті

ЦИТОПАТИКАЛЫҚ ӘСЕР – ЦПД-
ВИРУСТАР

ДӨҢГЕЛЕК- НЕМЕСЕ ҰСАҚ ЖАСУШАЛЫ ДЕГЕНЕРАЦИЯ
ЖАСУШАНЫҢ КІШІРЕЮМЕН ЖӘНЕ

Вирустардың культивациялау әдістері:

Тауық эмбриондарында
Жасуша және ұлпа культуасында
( ширатылған, ширатылмаған,

Жасуша культурасының түрлері
Ширатылмаған жасушалар (in vitro көбеймейді ).
Жартылай ширатылған (50 генерация).
ширатылған

Бактериофагтар –бактерия вирустары

1915 Ф. Туорт – ең бірінші сипаттады.
1917 д’Эрелль –

бактериофагтың бактериялық жасушамен әрекеттесуі
бактериофаг адсорбциясы

енуі
ДНК және ақуыз синтезі
қалыптасуы

ФАГТЫҢ МОРФОЛОГИЯСЫ:

-жіпше тәріздес
-өсіндіге ұқсас фаг
-өсіндіксіз фаг
-қысқа өсіндікпен
-өсіндінің қысқарылмайтын қабшығымен
-өсіндінің қысқарылатын

Құрылымдық элементтері:

-Басы ( бас жағында ДНК орналасқан, жұқа ақуыздық қапшықпен- капсидом

Жағасы
-БАЗАЛЬДЫ ПЛАСТИНКА инелермен базальды пластинкаға өзекше өтеді. Инелер- жасуша рецепторларына бекінуге

ФАГТЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ:

ақуыз(50-60%)
ДНК (40-50%),
липидтер, көмірсулар (аз мөлшерде)
лизоцим, гиалуронидаза (өзекшенің аяқ

ФАГТЫҢ НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ:

СПЕЦИФИКАЛЫҚ- арнайы микрооганизмдермен әрекеттесуі қабілеттілігі
АДАПТАЦИЯ- жақын туыстық микробтардың

Фагтың бактерия жасушасымен әрекеттесу шарттары

Фагтың бактериямен сәтті әрекеттесуі келесі шарттарға

3.Оптимальды көбеюі фаг үшін әлсіз қышқылды орта әсер етеді (pH=7,6).
4.Оптимальді температура-

ФАГТЫҢ БАКТЕРИЯ КЛЕТКСЫМЕН ӘРЕКЕТТЕСУІ

1.АДСОРБЦИЯ - фаг жасушаның беткі бөлімінде орнығады. Бактериялардың

3.ФАГТЫҢ РЕПРОДУКЦИЯСЫ-
1. ерте ақуыздардың синтезі (дезоксирибонуклеаза, ДНК-полимераза. 5 мин кейін

бактериофагтың бактериалды жасушамен әрекеттесуі
ДНК және ақуыз синтезі

Лизогения

Литикалық жол

Бактерия

Хромосома

Бактериофаг

ДНК

ФАГТЫҢ ТҮРЛЕРІ:

1.ВИРУЛЕНТТІ-, жасушаның лизисін тудырады .
Лизистің түрлері:
- Жарылу түрінде (тез-

-Бірқалыпты фаг жасушаға енеді,оның ДНК-сы жасуша ДНК-мен қосылады .Онымен бірге

Фагтың ерекшелігі.

антигендермен шарттасуы.
Өзгещелігі
Көп валентті фагтар- микробтың бір түрін ерітеді-

САПАЛЫ ӘДІС

Лизис зоналары