:Еділ бұлғарлары мен Алтын. Орда археологиясы

Өзінің бесжүзжылдық тарихында қала Еділ өңірінің ірі саяси және мәдени орталығы болған. 10 ғасырдың өзінде Бұлғар ірі сауда орталығына айналған. Қаланы өз көзімен көрген (992) араб саяхатшысы ибн Фадлан оны сол кездің өзінде “халықаралық жәрмеңке” деп суреттеген. 12 ғасырдағы феодалдық қырқыстардың әсерінен Бұлғар біршама уақыт өзінің маңызын жоғалтады

мешіт”, “Қасиетті Николайдың шіркеуі”, “Хандардың қабірі”, монша ғимараты, т.б. көптеген сәулетті ғимараттар мен қоғамдық құрылыстар салынған. Бұлғар қаласын 1431 жылы Мәскеу князі Василий Темный бағындырғаннан кейін, Еділ бойы өңірінің орталығы Қазан қаласы болды. Бұлғардың қираған орны Татарстан жерінде, Еділ өзенінен 6 км жердегі осы аттас ауылдың маңында. Петр І-нің тұсында-ақ қаланың ескі құрылыстары зерттеліп, бұлғар қабірлерінің басына қойылған құлпытастар топтастырылып, оларға жазылған жазулар оқылды. Бұдан кейін тек 1870 жылдан бастап кейбір ғалымдар шағын қазба жұмыстарын жүргізіп, тек көне заттар жинаумен шұғылданды

Тарихи құжаттарынан белгілі. Ол Еділден 40 км жердегі кішкене өзеннің бойында орналасқан. Қала құрылысы балшықтан жасалған кірпіштер мен бөренелерден тұрғызылған. Осындағы көлемі 7 х 7 м келетін үй ағаш еденнен және подвалдан тұрады. Шеткі қабырғаға жақын орналасқан пештің екі шетінен азық сақтаған үралар қазылған. Үйдің қабырғалары ағаш бұтақтарынан өріліп, екі шетінен сыланған. Бөренелерден тұрғызылған үйлер де табылды.