Электролит еместердің биологиялық мембраналар арқылы тасымалдануы. Пассивті тасымалданудың негізгі механизмдері. (Дәріс 2)

Сұрақтары:
• Биологиялық мембраналар арқылы заттардың тасымалдануы.
• Заттардың жасушаларға ену тәсілдері.

Мембрана арқылы тек жеке молекулалар ғана емес, қатты денелер (фагоцитоз) және

Тасымалдану түрлері:

1. Белсенді емес (пассивті) тасымалдану
2. Белсенді (активті) тасымалдану

Белсенді емес тасымалдану түрлері диффузия, осмос және фильтрация болып табылады.

Белсенді емес тасымалдану

Фильтрация

Осмос

Қарапайым диффузия

Жеңілдетілген диффузия

Липидттік қабат арқылы

Липидттік биқабат саңылауы арқылы

Ақуыз саңылауы

Осмос – мембрана арқылы су молекуласы заттарының аз мөлшері жағынан көп

Фильтрация (сүзіліс) –заттардың мембрана саңылауы арқылы қысымның аз мәні жағына қарай

Мысалдар:
Ағзадағы фильтрация (сүзгілеу) – бұл қан тамырлар қабырғалары арқылы суды тасымалдау,

Диффузия бұл заттардың мөлшері көп жағынан аз жағына қарай, яғни градиентке

Мысалдар:
Диффузия көмегімен жасушаға оттегі мен көмірқышқыл газының ерітілген молекулалары, сонымен қатар

Диффузия теңдеуі немесе Фик заңы
мұндағы J- зат ағыны; D –диффузия коэффициенті;

Мембрана арқылы өтетін бөлшектердің концентрациясының өзгерісі сызықты және оның ішкі жағында

Осы бөлшектер концентрациясының мембрана ішіндегі өзгерісі –ден
-ге дейінгі аралықта

k – заттың мембрана мен қоршаған орта аралығында таралу коэффициенті;оның мәні

және ескерсек,зат ағынының тығыздығы:

-мұндағы Р- өтімділік коэффициенті.

Мембраналық өтімділікті есептеу үшін өтімділік коэффициенті (р) қолданылады:
мұндағы l – биомембрананың

Диффузия кезінде биологиялық мембрана арқылы өтетін зат ағыны тығыздығының теңдеуі:

Фик теңдеуінен шығарылатын қорытынды:

мембрана арқылы өтетін зат ағыны тығыздығы, яғни зат

K таралу кояффициентінің мәні үлкен болған сайын зат мембранада жақсырақ ериді

Мөлшері 1 моль зат концентрациясы С1 ортадан концентрациясы С2 ортаға тасымалданған

зат бөлшегінің қозғалғыштығы.

Мұндағы:

Мембранада потенциалдар айырымы, яғни электр өрісі бар. Ол зарядталған бөлшектердің диффузиясына

Заттар тасымалы екі фактормен анықталады, яғни концентрация градиенті және электр өрісінің

Мұндағы:

U – зат бөлшегінің қозғалғыштығы;
Z – тасымалданушы зат ионының заряды;
F

Нернст Планк теңдеуі біртекті зарядталмаған мембранада концентрация градиенті және электрлік потенциалдың

Заттар ағыны үшін Гольдман теңдеуі

Гольдман теңдеуі арқылы егер, мембрананың екі жағындағы зат концентрациясы, трансмембраналық потенциал

Қарапайым диффузия жағдайында энергия жұмсалмайды.

Тірі жасушалардағы мұндай диффузия оттегі мен көмірқышқыл газдың өтуін қамтамасыз етеді.

Әдебиеттер:

1.Самойлов В.О. Медицинская биофизика, С-П,2007ж.
2. Тиманюк В.А., Животова Е.Н. Биофизика, Киев,

Бақылау сұрақтары (кері байланыс)
Биологиялық мембраналар арқылы зат тасымалданудың қандай түрлері сіздерге