Эксперттік бағалау әдістері

бар, өзінің интуициясына, біліміне, тәжірибесіне сүйеніп қорытынды жасай алатын маманды айтады.
Ал есебі эксперттік бағалау деген не? Бір шешім қабылдау үшін эксперттерді проблемалармен таныстырып, олар пікір жасауға қажетті мәліметтермен қамтамасыз етіледі. Эксперттер берген қорытындылар жинақталып, математикалық түрде өңделіп тұжырым жасау эксперттік бағалау болады.
Экспертиза эксперттер жасаған қорытындыларды жинақтауды айтады.
Іс жүзіндеқолданылатың экспертиза әдістері көп. Солардың кейбірін атап өтелік:
- Дискуссия
- Анкета жүргізу
- Интервью алу
- Мозговой штурм
- Іскерлік ойындар т.б
Кейде экспертиза жасау әдістерін бірімен бірін байланыстыра істейді (комбанирует). Эксперттік бағалау әдістері екі класқа бөлінеді:
- Жеке эксперттік бағалау (индивидуальные экспертные оценки).
- Топтық эксперттік бағалау (группавых экспертные оценки).
Топтық экспертиза жасау схемасы келесі слайдта көрсет

мақсат, эксперттер қандай жауап бертетін сұрақтар анықталады
• Эксперттердің біліктілігі тәжрибелігі бағалануы керек.
• Эксперттердің пікірі қалай анықталуы керек деген мәселе шешіліп, ерекшеленуі керек. Экспеттердің арасында қандай байланыс болуы керек деген мәселе де шешілуі керек.
• Эксперттер тобы құрылады.
• Эксперттердің пікірлерін өңдеу ережесі анықталады.
• Эксперттердің пікірлерінің бір – бірімен үйлесімділігі тексеріледі.
• Эксперттердің пікірлері жинақталып, топтық бағалаулар шығарылады.
• Қорытынды шығарылады.

Олардың қорытынды жасау кезінде өзара байланыс деңгейі анықталуы керек. Соған байланысты төмендегідей екі әдістің бірі таңдалады:
- Ашық дискуссия, талқылау;
- Анкета жүргізу.
Ашық дискуссияның негізгі кемшіліктері - талқылау кезінде кей эксперттер беделді эксперттің пікіріне еріп кетеді, сол беделді эксперттің пікірі басым болады.
Сонымен қатар ашық дискуссия кезінде эксперттердің ортақ пікірін анықтауға, олардың пікірлерінің үйлесімділігін тексеруге математикалық аппарат қолдауға мүмкіндік болмай қалады.
Анкета жүргізу арқылы эксперттік бағалау жасағанда жоғарыдағы кемшіліктер болмайды. Эксперттердің арасында байланыс жоқ, олар бірінен бірі тәуелсіз пікір айтуларына толық мүмкіндік бар. Эксперттер өздерінің пікірлерін анонимді түрде береді.

болады. Эксперттер тобындағы эксперттер бір бірімен байланыса алмайды (топта өзінен басқа қандай эксперттер бар екенін білмейді), олар өзара координатор арқылы ғана байланыса алады.

Дельфи әдісінің негізгі ерекшеліктерін атап өтелік
Эксперттердің арасында ешқандай өзара байланыс болмайды, яғни экспертиза кезінде олар өзара байланыса алмайды;
Эксперттердің пікірі бірнеше дүркін қайта – қайта сұралады (многотуровый опрос мнений);
- Эксперттерге барлық қажетті мәліметтер беріледі. Эксперттер әрбір турдан кейін басқа эксперттердің жасаған бағалауларымен таныса алады, тек қана танысып қоймайды, жасалған бағалаудың дәлелдемесімен де танысуына мүмкіндік беріледі. Әрине барлығы анонимді түрде.

келесі слайдта көрсетілген.
1. Координаттар жасалған бағалауларды сұрайды;
2. Координаттар эксперттерден жасаған бағалауларын алады. Орташа болжам жасайды. 50% бағалау аралықтарын анықтайды;
3. Координаттар 50% аралыққа бағалаулары түспеген эксперттерден түсініктеме (негіздеме) алады.
4. Координатор барлық эксперттерге төмендегі мәліметтерді жібереді:
- Орташа болжам;
- 50% болжам аралығы;
- Түсініктемелер.
5. 1 пункітке қайта келеді, яғни процедуралар қайтадан істеледі. Жалпы жағдайда осы процедуралар үш рет қайталанады;
6. Нүктелік немесе аралық қорытынды бағалау жасалады;
7. Шешім қабылдауда ескерілетін қорытынды жасалып, шешім қабылдаушыға беріледі.
Эксперттік бағалауда қолданылатын Дельфи әдісін жинақты әдіс деуге болады. Эксперттер жасаған бағалаулар әрбір турдан кейін бір – біріне жақындай түседі.

Себебі экспертизаға қатысып отырған эксперттер саны санаулы, экспертиза барысында жаңадан эксперттер қосылмайды;
Бағалаулар анонимді түрде жасалатын болғандықтан эксперттердің жауапкершілік сезімдері төмен болып, олар жасаған қорытындылардың сенімділік деңгейі аз болуы мүмкін;
Координатор қойған сұрақтарды әрбір эксперт өзінше түсінуі мүмкін, сондықтан қойылған сұрақтарды барлық эксперт бірдей түсінбейтін жағдайлар кездеседі.

алда тұратын негізгі проблеманың бірі эксперттік бағалау арқылы алынған болжамның сенімділігін жоғарылату болады. Бұл проблеманы шешу мәселесі екі бағытта жүргізіледі:
Экспертиза бірнеше тур арқылы жасалады. Әрбір турдан кейін эксперттер анонимдік түрде тур нәтижесімен танысып, келесі турда өзінің болжамдарына осы мәліметтерді қолдана отырып түзетулер енгізеді;
Экспертиза жасауға қатысып отырған эксперттердің тәжірибесі мен білім деңгейін бағалау, ескеру (учет степени компотентности экспертов). Бұны экспертиза жасамастан бұрын да, немесе жасалып жатқан кезде де істеуге болады.
Эксперттік бағалауда эксперттің деңгейін ескеру үшін әрбір экспертке салмақтың коэффициент (весовой коэффициент) беріледі, бұл коэффициент топтың бағалау жасаған кезде ескеріледі. Салмақтың коэффициент көп жағдайда таңдап алған шкала бойынша балл беріп жасалынады. Көбіне он баллдық система қолданылады.