Әртүрлі жастық кезеңдерде шизофренияның, параноидты және шизоаффективті және аффективті бұзылыстардыңнегізгі клиникалық

әлеументтік адаптация және еңбекке қабілеттіліктің тұрақты бұзылыстарына алып келетін әртүрлі айқындылық дәрежесіндегі өзге психикалық бұзылыстармен көрінетін психикалық ауру.

Алпысбай Жұлдыз

отыр, оның таралуының барлық елдерде бірдейлілігі және жалпы тұрғындарға шаққанда 1-2 пайыз құрайтындығыны анықталған. Шизофрения кез-келген жас кезеңінде басталуы мүмкін, дегенмен шизофренияның дамуына аса тән жас кезеңі 20-25 жас.Әйелдерде ауру жедел өтеді,ал ер адамдарда әйелдерге қарағанда ауру ерте басталады. Ұстама тәрізді үдемелі шизофренияның басталатын жас кезеңі әртүрлі:балалық шақта,жетілген және егде жас кезеңінде де басталуы мумкін,сондықтан аурудың клиникалық көрінісінде де жасқа байланысты ерекшеліктер болады

Алпысбай Жұлдыз

praecox (ерте кемақылдық) ұғымына біріктірілген бірнеше психоздар. Жастық шақта себепсіз басталатын, прогредиетті ағымды және тұлғаның терең дефектілеріне (гебефрения, кататония) әкелетін және созылмалы сандырақты психозғаәкелетін ауру деп есептеді. Ал ағылшын тілді елдерінде шизофрения Блейлердің “төрт А” белгісімен көрінеді: Аутизм, Апатия, Амбиваленттілік, Ассоциативті бұзылыстар.

Алпысбай Жұлдыз

Кездейсоқ күшейетін кемістігі бар параноидты шизофрения
F-20.02 Кездейсоқ тұрақты нəтижелі параноидты шизофрения
F-20.03. Кездейсоқ ремиссиялы параноидты шизофрения

Алпысбай Жұлдыз

бездерінің функцияларының бұзылысы нәтижесінде;
Белок алмасуы бұзылысының нәтижесінде, науқас ағзасында ыдыраудың азотты өнімдері жиналуына байланысты дамиды деп есептеген.

Қауіп-қатерлі факторлар
Қазіргі кезге дейін бұл аурудың себептері толық зерттелмеген. Десек те, шизофренияның дамуына, ағымына əсер ететін ықпалдар жөнінде мəліметтер бар:
1. Генетикалық (тұқым қуалаушылық) факторлар.
2. Нейрохимиялық факторлар (мыс. нейромедиаторлар (дофамин)).
3. Психоəлеуметтік факторлар.
4. Мидың құрылымдық өзгерістері (мидың маңдай, самай аймақтарындағы, гиппокамптағы, ми қарыншаларындағы өзгерістер).
5. Эндрокриндік өзгерістер (қалқаншабездік, пролактиндік жүйедегі өзгерістер).
6. Иммунитеттік (имундық) бұзылыстар (Ig A, Ig G, Ig M).

Алпысбай Жұлдыз

сөйлеу үзілістілігі;
Қабылдау бұзылыстары. Есту, тактильді, иіс сезу, көру галлюцинациялары(жалған галлюцинациялар), сандырақтың көптеген түрлері-паранойяльды, параноидты, парафренді. Кандинский-Клерамбо синдромы көрінеді;
Қозғалыс-ерік бұзылыстары. Кататониялық синдром, ступор жағдайы, қозу;
Сезімдік бұзылыстар: сезімдерін жоғалтып барлығына немқұрайлы қарайды, жақтырмаушылық, ашушаңдық,
Тәртіп бұзылыстары: ойламаған қозғалыстар жасайды, сөйлеу мәнері мен мимикасы өзгереді;

Алпысбай Жұлдыз

Клиникалық көрінісінде салыстырмалы тұрақтылық,жиі параноидты, сандырақты, көбінесе есту галлюцинацияларымен жүретін , қабылдаудың бұзылыстарымен көрінеді. Сана-сезім, ерік, ойлау бұзылыстары, кататоникалық симптомдар әлсіз көрінеді. Шизофренияның параноидты түрінде ауру күйінде сандырақ идеялар басым келеді. Көбінесе галлюцинациялардың байқалуымен қоса жүреді. Бір жағдайларда ауру жедел басталып, бас кезінде үзік-үзік және ауытқымалы пікірлер нақты сипатта көрінеді(“бейнелі” сандырақ

Алпысбай Жұлдыз

көрінісі гебефренді синдром болып табылады. Мінез құлықтың үзік-үзіктігімен қатар келеңсіздігі, сөздің ерекшелігі, сезімнің айқын орнықсыздығы білінеді. Ауру бет-аузын қисайтады, оның әрекеті ерекше сиықсыздығыменерекшеленеді, кейде сотқарлық немесе есерлік сипат алғандай болады. Сезімдік әсер шектен тыс орнықсыз және дәлелсіз болған жағдайда құрғақ өнімсіз эйфория басым болады. Біршама қолайсыз уақыттан кейін ойлаудың үзік-үзіктілігі айқын байқалатын кемақылдық тез басталады. Ал кейбір жекелеген жайдайларда едәуір терең ремиссия байқалады. Бұл түр 20 жасқа дейінгі жас адамдарда жиі кездеседі.

Алпысбай Жұлдыз

жасанды, шаушау сезімін сезінбей ұзақ уақыт бір қалыпта(позада) тұруымен ерекшеленеді. Мысалы, ауалы жастықша симтомы, капюшон симптомы, ұрықтық қалыпты сақтайды. Бұл кезде бұлшықет тонусы күрт жоғарыланған. Ол науқас тардың ары қарай бір қалыпты сақтауына көмектеседі. Примитивті рефлекстер тежеледі. Науқастарға негативизм және мутизм тән. Кейбіреулеріне кататоникалық қозулар тән. Кататонияның басқа симптомдарына қозғалысты, мимиканы, сөздерді қайталау (эхопраксия, эхомимия, эхолалия) тән.

Алпысбай Жұлдыз

немқұрайлылықтың, тұйықтықтың, парасат жағынан өнімісіздіктің өсе түсуімен сипатталады. Бұл жағдайда, әдетте, дыбыс беру түріндегі жұтаң және қарапайым есту галлюцинациясы орын алады.ойлау дәйексіздігі байқалып, уақыт өте келе үзік-үзік түрде неғұрлым анық көрінетіндей күйге жетеді. Бұл түрі үшін аурулық құбылыстардың баяу өсуі тән. Бұл жағдай аурудың беті қайтуы сирек байқалады.

Алпысбай Жұлдыз

типті ағымы
Тез өршитін ағымы.Аурудың бірінші немесе екінші жылында аурудың жеке басының ыдырауы мен толық еңбекке қабілетсіздік басталады.
Ұстама тәрізді ағымы.  Науқастарда ұстама мен ремиссия алмасып отырады. Ремиссия кезінде тұлғалық өзгерістері сақталған, ұстама кезінде психоздың жедел көріністерімен көрінеді.
Баяу ағымды

Алпысбай Жұлдыз

жағдаймен сипатталады.

Алпысбай Жұлдыз

зақымдануынан пайда болған аурулар (эпилепсия, ми мерезі)

Алпысбай Жұлдыз

ремиссия байқалғанға дейін жүргізіледі, демек психоз айтарлықтай басылғанға дейін немесе толықтай кеткенше жалғастырылады. Шизофренияның əйгіленіп (манифестацияланып) тұрған кезінде немесе кезекті өршіп кету (ұстамасы) кезінде ең басты емдік шаралар жіті психоздық симптоматиканы тыюға бағытталуы керек.

Алпысбай Жұлдыз

себебі сол арқылы психотропты дəрілердің ең тиімді түрлері таңдалып алынады.
2. Емдеу барысында синдромның спонтанды трансформацияға немесе ем əсерінен өзгеріске ұшырау ерекшеліктерін ескеру керек, себебі сол арқылы беріліп жүрген дəрілерді ауыстыру немесе басқа препараттар қосу, сондай-ақ жасалып жатқан емдік əдісті ауыстыру немесе басқа емдік əдістерді қосымша тағайындау мəселелері шешіледі.
Нақты бір препаратты таңдап тағайындағанда сол нейролептик дəрінің психотроптық белсенділігінің спектрін жəне оның жағымсыз əсерлерін, тағайындауға қарсы көрсетілімдерін, басқа дəрілермен əрекеттесу деңгейін ескере отырып жасалады. Нақты бір нейролептик дəріні мөлшерлеп беру режимі, орташа жəне ең жоғары тəуліктік дозасы, енгізу жолдары, науқастың жасына жəне соматикалық жағдайына сондай-ақ психопатологиялық симптоматиканың сипаты мен айқындылығына байланысты анықталады. Бұл дəрілерді қандай мөлшерде жəне қандай жағдайда қалай тағайындау керек екенін психиатр дəрігер шешеді.

Алпысбай Жұлдыз

беріледі. Бір реттік ең жоғары дозасы 150 мг, тəуліктік дозасы 1000 мг. Психомоторлық еліруді тыю үшін қолданылады, кейін толық емдік нəтижеге жеткенге дейін 25-50 мг амнизин ішкізуге ауыстырады (бірреттік ең жоғары дозасы 300 мг, тəуліктік дозасы 1500 мг). Мінез ауытқуларын реттеу, психомоторлық еліруді тыю үшін тағайындалады. Препаратты венаға жіберген жағдайда артериялық қысымды өлшеп отыру керек, егер қан қысымы түсіп кетсе кофеин немесе кордиамин салынады.
2. Левомепромазин – психомоторлық еліруді тыю үшін 0,025-0,075 г (2,5% ерітінді 1-3 мл) препаратты парентеральдық жолмен береді. Қажеттілік туындап бұлшықетке жіберу керек болса тəуліктік дозасын 0,2-0,25 г-ға (кейде 0,35-0,5 г-ға) дейін көбейтеді, егер венаға жіберу керек болса – 0,75-0,1 г. Емдік нəтиже біліне бастағаннан кейін біртіндеп препаратты парентеральдық беруден ішкізу арқылы беруге көшеді. Ішілетін тəуліктік дозасы 0,05-0,1 г (кейде 0,3-0,4 г). Емдеу курсын тəулігіне 0,1-0,3 г ішкізуден бастап емдік нəтижеге жеткенге дейін жалғастырады. Ауруханада емдеудің соңына қарай препарат дозасын біртіндеп азайтады да емнің нəтижесін сақтау үшін демеуші доза ретінде тəулігіне 0,025-0,1 г қабылдауды қалдырады. Емдік əсері – жалпы антипсихоздық əсер, айқын седативті (тыныштандыратын) əсер, психомоторлық еліруді басады, үрейді азайтады (үрейбасқы) əсер. Препаратты венаға жіберген жағдайда қан қысымын қадағалап өлшеп отыру керек, егер артериялық қысым төмендеп кетсе кофеин немесе кордиамин салу керек.
3. Клозапин – күніне 2-3 рет тамақтан кейін ішіледі. Бастапқы кезде 25 мг-нан тəулігіне 2-3 рет беріледі, кейін оңтайлы емдік нəтижеге жеткенге дейін препараттың тəуліктік дозасын (ең жоғарғы дозасы 600 мг) орташа алғанда 200-400 мг-ға дейін жоғарылатады.
Емдік əсері – жалпы антипсихоздық əсер, айқын седативті (тыныштандыратын, жұбатқы) əсер етеді, бірақ аминазин жəне басқа да алифатик фенотиазиндер сияқты аса күшті мəңгіртіп тастамайды.

Алпысбай Жұлдыз

қарсы дəрі ретінде тағайындалады.
5. Карбамазепин – тəулігіне 400-600 мг (ең жоғары тəуліктік дозасы 1200 мг) нормотимик жəне мінез-құлықты реттейтін дəрі ретінде тағайындалады.
6. Галоперидол – 5% ерітінді түрінде 2,0 мл-ден күніне 3 рет парентеральдық жолмен 10 күн бойы беріледі, кейін препараттың ішкізу арқылы берілетін түріне ауыстырады, тəулігіне 15-30 мг (кейде 50-60 мг/тəу.) 2-3 рет бөліп қабылданады.Тағайындалған препарат дозасы аурудың динамикасына сай реттеліп беріледі. Емдік əсері – тікелей галлюцинацияларға (елестеулерге), сандырақты ауытқуларға іріктемелі антипсихоздық əсер етеді, сонымен қатар седативті əсері бар. Еліру жəне т.б. симптомдар күшейген жағдайда препаратты физиологиялық ерітіндіге қосып венаға тамызғы арқылы тамшылатып құюға болады, кейін аурудың қайта өршуін тежеу үшін демеуші доза деңгейіне (5-15 мг/тəу.) дейін азайтып береді.
7. Трифлуоперазин – бастапқы тəуліктік дозасы 5-10 мг, кейін бұл мөлшерді біртіндеп көбейте отырып емдік нəтижесі білінгенге дейін береді. Ең жоғарғы тəуліктік дозасы 100-120 мг. Препараттың психотроптық қасиетінде нейролептиктік əсер жəне шамалы стимуляциялағыш əсер бар, кең ауқымды іріктемелі антипсихоздық əсері негізінен психопродуктивті симптоматиканы, əсіресе елестеулерді (галлюцинацияларды), сандырақтауды, кататониялық симптоматиканы басуға бағытталған.
8. Рисперидон – ішуге арналған 30 мл ерітінді (1 мл-де – 1 мг), бастапқы тəуліктік дозасы 2 мг, орташа емдік дозасы 4-6 мг, көп жағдайда қосымша корректор дəрілер (циклодол, акинетон) тағайындаудың қажеті жоқ. Препарат продуктивті жəне негативті симптоматикаға, сонымен бірге қосарласқан аффективті ауытқуларға əсер етеді, дофамин-серотонинэргиялық антагонизмі үйлесімді болғандықтан пациенттердің ресоциализациялануын кеңейтуге, аурудың өршу жиілігін жəне ауруханада емделу мерзімін азайтуға, өмір сүру сапасын арттыруға, əлеуметтік адаптациясын жеңілдетуге мүмкіндік береді.

Алпысбай Жұлдыз

мг-нан 20 мг-ға дейінгі аралықта, науқастың клиникалық жағдайын ескере отырып беріледі. Психикалық продуктивті жəне негативті симптоматикаға, сонымен қатар қосарласқан аффективті ауытқуларға əсер етеді. Негативті симптоматикаға əсер ететіндіктен психикалық кемістіктің аздау дамуына жəне əлеуметтік бейімделу жеңілдеу болуына ықпал жасайды. Көп жағдайда арнайы корректор дəрілерді қосымша тағайындаудың қажеті жоқ. Оланзапинді ерітінді түрінде 10 мг-нан 1 рет бұлшықетке жіберуге болады. Параноидтық симптоматика жəне депрессиялық аффект қосарласқан жағдайда антидепрессанттар тағайындалады.
10. Амитриптилин – күніне 2,0 х 3 рет, біртіндеп дозасын 120 мг-ға дейін жоғарылата отырып, 10 күннен асырмай, бұлшықетке салады. Кейде физиологиялық ерітіндіге араластырып венаға жіберуге болады. Кейін ауыз арқылы берілетін түріне ауыстырады. Алғашқы тəуліктік дозасын 75-100 мг-нан бастап емдік нəтиже білінгенге дейін біртіндеп жоғарылатады. Ең жоғары тəуліктік дозасы 300 мг. Препарат əсіресе үрейлі-депрессиялы жағдайда үрейленуді, ажитацияны жəне тікелей депрессиялық əйгіленістерді азайтады, сонымен қатар седативті (жұбатқы) əсер етеді. Препаратты МАО ингибиторларымен бір мезгілде қатар пайдалануға болмайды.
11. Имипрамин – күніне 2,0 х 2 рет бұлшықетке жібереді, біртіндеп дозасын 400 мг-ға дейін көбейтеді. Физиологиялық ерітіндіге араластырып 250 мг венаға құюға болады. Ішкізу арқылы берілетін 100 мг-нан 500 мг-ға дейінгі күндік дозаны 2 бөліп қабылдайды. Препаратты қимылдық жəне идеялық тежеліспен қабаттаса білінетін адинамиялы, апатиялы психодепрессиялық жағдайларда қолданады. 12. Флуоксетин – адинамиялық депрессияны емдегенде тағайындалады. Күніне таңертең 20 мг беруден бастайды, біртіндеп 60 мг-ға дейін көбейтуге болады. Бұл препарат амитриптиллин мен мелипраминге қарағанда несеп шығаруды қиындатпайды, жүрекке уытты əсер бермейді жəне күніне бір-ақ рет берілетіндіктен қолдануға ыңғайлы. 13. Милнаципран – капсула 50 мг тəулігіне 2 рет беріледі, емдік нəтиже білінбесе тəуліктік дозасын 200 мг-ға дейін (100 мг х 2 рет) жоғарылатуға болады (ұсыныстағы тəуліктік емдік дозасы 50-150 мг). Емдік əсері: əртүрлі ауырлық дəрежедегі депрессиялық жағдайларда үйлесімді əсер етеді, жанама əсерлері өте аз сондықтан қосарласқан соматикалық аурулары бар науқастарға беруге болады.

Алпысбай Жұлдыз

мг (37,5 мг, 50 мг), екі аптада 1 рет бұлшықетке жіберіледі. Антипсихоздық əсер етеді, аурудың өршімеуіне ықпал жасайды, жанама əсерлері өте аз жəне қолдануға ыңғайлы.
15. Флуфеназин (модитен-депо) 25 мг (1,0 мл) бұлшықетке айына бір рет салынады, демеуші емге ауыстырғанда тағайындалады. Антипсихоздық əсер етеді, психопродуктивті симптоматиканы басады.
16. Тригексифенидил (циклодол) тəулігіне 0,002 х 2-3 рет беріледі. Нейролептикалық синдромды болдырмау үшін қолданады. Науқастардың барлығының артериялық қысымын қадағалап өлшеп тұру керек.
Аурудың дəрілік емге көнбейтін (резистентті) формаларын емдеуге төменде аталған тəсілдерді қолдануға болады:
- «психотроптық препараттарды бір кезеңге бермей қою» тəсілі, «қайшы» тəсілі, «зигзаг» тəсілі;
- электроқұрысқақтық ем (тоқпен ұрғызып емдеу);
- коматоздық ем (инсулиндік ем, инсулинотерапия);
- плазмаферез;
- лазеротерапия;

Алпысбай Жұлдыз

мінез-құлықтық психотерапия – қазіргі жағдайға пациенттің бейімделуін, дағдылары дамуын, ресоциализациялануын жеңілдету үшін;
- когнитивтік психотерапия – ауырғандығын ұғындыру, қайғысын, ауырсыну сезімін ұғындыру, емделу керек екендігін ұғындыру т.б.;
- қарым-қатынасқа түсетін, қолдаушы топтарға қосып өмір сүру сапасын жақсарту.
2. Отбасылық психотерапия – пациенттің туысқандарымен қатынасып іс жүргізу:
- жүйелі психотерапия – науқастың отбасы мүшелерінің мінез-құлықтарын аурудың клиникалық əйгіленістеріне байланысты тəрбиелеп өзгерту;
- стратегиялық психотерапия – пациенттің келешегі жөнінде жəне жетістіктерге қол жеткізу жөнінде үмітін арттыру амалдарын жасау;
- рационалды психотерапия – ауру (дерт, кесел) туралы, оның ақыры не болуы мүмкін екендігі жөнінде ақпарат беру жəне т.б.

Алпысбай Жұлдыз