Сінтаксіс простага сказа

Сутнасць намінатыўнай будовы сказа.
Тыпы простых сказаў.
Сродкі выражэння галоўных члена сказа.
Дапасаванне

1 Сутнасць намінатыўнай будовы сказа

У сказе дзейнік пры дзеяслоўным выказніку заўсёды

Двухсастаўныя сказы

дзейнік і выказнік:
поби мразъ обилье по волости

З аднасастаўных сказаў распаўсюджаны пэўна-асабовыя сказы

адсутнічаў дзейнік, а ў галоўным члене-дзеяслове

Безасабовыя сказы

У якасці галоўных членаў:
дзеяслоў достоить (заменены словам следует);
дзеясловы са значэннем

У помніках XVII ст. сустракаецца безасабова-ініфінітыўныя канструкцыі з прэдыкатыўным прыслоўем на

Намінатыўныя сказы

загалоўкі ці зачыны
ў граматах:
правьда русьская

3 Сродкі выражэння галоўных членаў сказа

У двухсастаўных сказах дзейнік выражаўся:
назоўнікам:
кнѧзь

прыметнікам:
злии радовахусѧ не даша ѥмоу живущии тоу
лічэбнікам у спалучэнні з

лічэбнікам у спалучэнні з назоўнікам:
дъва сълньца помьркоста;
спалучэннем назоўніка ў форме

няпэўна-колькаснымі словамі мьного, мало, колико з назоўнікам у форме роднага склону

лічэбнікам сорокъ, які яшчэ ў ХVІ ст. мог мець азначэнне:
посланъ

займеннікамі 1-2 асобы, калі на іх падаў лагічны націск:

- для

Просты дзеяслоўны выказнік

выражаўся формамі розных часоў і ладоў.
Дзеяслоўна-інфінітыўны выказнік –
спрагальная

У іменным выказніку

звязка быти выступала ў прошлым, будучым і ў цяперашнім

Склонавая форма імя ў іменным выказніку

Для больш старажытных помнікаў характэрна форма назоўнага

Развіццё творнага прэдыкатыўнага

хто буде игуменомъ
- раней у назоўніках пры знамянальных дзеясловах,

Творны прэдыкатыўны
пераменная (выпадковая) прыкмета дзейніка,
назоўны прэдыкатыўны
прыкмета пастаянная.

Кароткія прыметнікі ў іменным выказніку

выступалі ў форме назоўнага прэдыкатыўнага: кто будетъ

Іменная частка састаўнога выказніка кароткія дзееепрыметнікі незалежнага стану

будете мирно живуще.

Кароткія дзеепрыметнікі пры розных знамянальных дзеясловах
дзеепрыметны зварот ← страта дапасавання

4 Дапасаванне дзейніка і выказніка

па сэнсе – пры дзейніках, выражаных

Выказнік множнага ліку пры дзейніку ў форме адзіночнага ліку магчымы, бо

Разнастайнасць сінтаксічных канструкцый у структуры простага сказа

Канструкцыі з двайнымі ўскоснымі склонамі як асаблівасць старажытнарускага сінтаксісу.
Асаблівасці ўжывання

1 Канструкцыі з двайнымі ўскоснымі склонамі як асаблівасць старажытнарускага сінтаксісу

Двайны

Канструкцыі з другім вінавальным,
як і з творным прэдыкатыўным, сустракаюцца ў

Двайны давальны

– 2 формы давальнага склону імя,
2 тыпы:
1 – другі

Яко быти намъ рабомъ.
Повелѣ имь готовымъ быти.
Да XVIII ст. другі давальны

2 Асаблівасці ўжывання сінтаксічнай канструкцыі “давальны самастойны”

форма давальнага склону назоўніка

Сразившема сѧ полкома и побѣди ярополкъ
калі пабіліся абодва войскі, перамог

3 Асаблівасці старажытнарускага кіравання

Родны склон меў часавае значэнне:
тои же

Родны цэлага

пры займенніках къто, чьто, которъ ужываўся на месцы сучаснага роднага

Родны склон ужываўся і пры дзеясловах працяглага ўспрыняцця:
Позримъ синего Дону;
того

У давальным склоне

беспрыназоўнікавая канструкцыя + прыназоўнікавая.
Спалучэнне без прыназоўнікаў – рух з

иде мьстиславъ кыѥву (у Кіеў);
придеше новугороду (у Ноўгарад);
прииде къ

Адрозненні ў значэнні канструкцыі → беспрыназоўнікавы давальны – вінавальны + прыназоўнік

Давальны прыналежнасці:
копьѥ летѣ сквозь оуши коневи.
Канструкцыя замянілася беспрыназоўнікавым родным

Беспрыназоўнікавая канструкцыя з вінавальным склонам у прасторавым значэнні: глѣбъ вниде чьрниговъ.

Вінавальны склон ужываўся без прыназоўніка для абазначэння не цалкам занятага дзеяннем

Творны часу

ужываўся, калі слова называла любыя прамежкі часу: приде мартомь.
Зараз творны

Творны прычыны

замяніўся канструкцыямі роднага склону з прыназоўнікамі
з-за, з прычыны
і

Беспрыназоўнікавае кіраванне

родны склон: отхожю свѣта сего; дошедше волги новгородьци воротиша

Дзеяслоў воѥвати ўжываўся з вінавальным склонам і прыназоўнікам на:
Игорь воѥва

4 Катэгорыя прыналежнасці, канструкцыя «інфінітыў + форма назоўнага склону адзіночнага ліку

Катэгорыя прыналежнасці

два спосабы выражэння:
канструкцыі з прыналежнымі прыметнікамі
з родным прыіменным.

Замацаванне роднага прыіменнага ішло праз кантамінацыю 2 спосабаў утварэння катэгорыі прыналежнасці

Канструкцыі з прыналежнымі прыметнікамі з суфіксам *-j- з часам былі заменены

Канструкцыя «інфінітыў + форма назоўнага склону адзіночнага ліку назоўнікаў жаночага роду

Канструкцыя вядома паўночна-заходнім старажытнарускім помнікам да пачатку ХVІІІ ст.
Першапачаткова ў

Выражэнне адмоўя

Пры наяўнасці пры імені займенніка ці часціцы ни пры дзеяслове

Сінтаксіс складанага сказа

Фарміраванне складаных сказаў у гісторыі ўсходнеславянскіх моў.
Гісторыя складаназалежных сказаў.

1 Фарміраванне складаных сказаў у гісторыі ўсходнеславянскіх моў

Старажытнаруская мова мела складаназлучаныя

Ылмерь озеро великоѥ из него же озера потечетъ волховъ и втечетъ

Аб’яднанне сказаў у складаназлучаныя адбывалася з дапамогай злучнікаў:

спалучальныя злучнікі: и, да

Супраціўныя злучнікі а, но, да, анъ, ано, инъ, ино, и:

а: старыя

Размеркавальныя злучнікі ли, или, любо, а любо, либо, то..то:

а любо: Хощу

2 Гісторыя складаназалежных сказаў

1 складаназлучаныя сказы развіваюцца ў складаназалежныя, калі

2 складаназалежныя сказы развіліся са складаных сказаў з “нанізваннем” неаднародных сказаў

Бяззлучнікавае падпарадкаванне сказаў:

Не ходи кнѧже убьють тѧ
- не хадзі, князь,

Мнагазначнасць падпарадкавальных злучнікаў.

яко – даданыя дапаўняльныя, выніковы, прычыны, параўнальныя, часу:
Услышаша яко

чьто – даданыя азначальныя
(а чьто поимани люди моя пустити без

Віды даданых сказаў у старажытнарускай мове

Даданы сказ часу – ѥлма, донележе,

Даданыя сказы прычыны

- яко, что, ибо, потому что, для того что,

Даданыя ўмовы

есть ли (если), буде, ежели, коли, аже, оже, аще, аче

Даданыя месца

къде (где, де), иде, идеже
приде на холмъ где стояше