Сыртқы тыныс алу

сыртқа шығарып тұратын өкпедегі өтетін үрдістердің жиынтығын айтады.

Өкпеде негізінен үш түрлі үрдіс өтеді:

Олардағы ауадан қылтамырлардағы қанға оттегінің, көмір қышқыл газының кері бағытта қаннан шығарылатын ауаға жайылып тарауы (газдардың диффузиясы)

Атмосфералық ауа мен өкпе уяшықтарындағы ауаның алмасуы (өкпенің желдетілуі немесе вентиляциясы)

Өкпе қылтамырлары арқылы қанның айналымы (өкпе перфузиясы)

жағдайдың өзінде артериялық қанның қалыпты газдық құрамын сақтап тұра алмайтын өкпе мен тыныс алу жолдарының жағдайын айтады

заттар, есірткілердің әсерінен) тежелуі.
Тыныс орталығының құрылымдық (ми жарақаты, ми өспесі) өзгерістері.
Тыныс орталығына бағытталатын серпіндер түсуінің бұзылыстары.

өздерінің бүліністерінен:
Жұлынның қимылдық нейрондарының бұзылыстары (полимиелит).
Шеткі түйіспелерінің бүліністері (миастения).
Тыныс бұлшықеттерінің қабынуы (миозит).

шемені;
іш кебу;
гепатомегалия.

азаюы (ателектаз, пневмония);
Өкпе тінінің көлемдік созылғыштығы азаюы (пневмосклероз, эмфизема);
Тыныстық қауырт дистресс-синдромы.

(перфузиясы) бұзылыстарынан

Өкпе ұяшықтары мен қылтамырлардың қабырғалары арқылы газдардың диффузиясы бұзылыстарынан

Олардың біріккен бұзылыстарынан

алмасуының көбеюін айтады. Бұл кезде тыныстық ауаның минуттық көлемі мен өкпенің тіршілік сыйымдылығы көбейеді.

Физиологиялық гипервентиляция кезінде ол оттегіге деген организмнің көтеріңкі мұқтаждығын аластауға бағытталады және оттегінің жеткіліксіздігін жоюмен бірге тоқталады.

Патологиялық гипервентиляция оттегіге қосымша мұқтаждықпен немесе СО² газын сыртқа шығару қажеттігіне байланысты болмайды. Ол ми және оның қабықтарының аурулары кездерінде , миға қан құйылғанда, гипоксемия, артериялық қысымының төмендеуі кездеріндегі тыныс алу орталығының рефлекстік қозуынан дамиды.

орталығы тежеледі. Бұл жағдайда гипервентиляция гиповентиляциямен ауысады.

Өкпенің гиповентиляциясы деп өкпеде ауа алмасуының азаюын айтады. Ол мына жағдайларда байқалады:
Өкпенің және тыныс жолдарының дерттері кездерінде;
Тыныс алуды реттейтін жүйкелердің жарақаттануы, қабынуы т.б кездерінде;
Қабырға аралық жүйкелердің, өкпеқаптың қабынулары кездерінде қатты ауыру сезімінде;
Жұлында өспе дамығанда немесе полиомиелит ауруы кезінде оның мотонейрондарының бүліністерінен тыныс алуға қатысатын еттердің жүйкеленуі бұзылыстарында;
Мидағы тыныс алу орталығына дерт туындататын ықпалдардың тікелей тежегіш әсерерінен немесе олардың қан тамырларындағы хемо -, барорецепторлардың қоздырылуынан рефлекстік түрде тежелгенінде.

ауа қозғалысына кедергі тыныс алу жолдарында пайда болады.

Рестрикциялық гиповентиляция өкпенің тыныс алу бетінің азаюынан немесе өкпе тінінің серпімділігі төмендеуінен дамиды. Ол өкпе тінінің өзінде болатын дерттермен немесе өкпенің сыртынан әсер ететін дерттік өзгерістермен байланысты дамиды.

сағаттың ішінде дамиды. Мысалы: дыбыс байламдарының аяқ астынан жиырылуы немесе жоғары тыныс жолдарына бөгде зат түскенде адамның тұншығуын, бронхиалық демікпенің ұстамасын, өкпе тамырларында тромбоз, эмболия дамуын келтіруге болады.

Жіті сыртқы тыныс алу жеткіліксіздігі бірнеше аптаның ішінде дамиды. Мысалы: жіті пневмония, өкпеқапта біртіндеп сұйық немесе ауа жиналуы (гидроторакс, пневмоторакс), өкпе сыртынан қысылып қалуы, өкпе ісінуі кезіндегі сыртқы тыныс жеткіліксіздігі.

Созылмалы сыртқы тыныс алу жеткіліксіздігі бірнеше айдан бірнеше жылдар бойы дамиды. Мысалы: өкпе эмфиземасы, пневмосклероз, өкпе туберкулезі, т.с.с. аурулар.

артериялық гипоксемия мен гиперкапния жатады

Бейспецификалық
Тыныс алудың жеткіліксіздігінде ғана емес, басқа жүйелердің аурулары кездерінде де байқалатын әйгіленімдерді жатқызуға болады. Бұларға:
Тыныс алудың жиілігі мен ырғағының өзгерістері;
Тері мен шырышты қабықтардың көгілдірленуі (цианоз);
Ентік
Әр түрлі дерттік тыныстар – жатады.

жеткіліксіздігі
(I түрі)

Гиперкапниялық-гипоксемиялық немесе вентиляциялық тыныс жеткіліксіздігі
(II түрі)

мм-ден төмендеп кетеді. Ол өкпе ұлпасының ауыр бүліністерінен және төменгі майда тыныс жолдарының ауруларынан дамиды.

Гиперкапниялық-гипоксемиялық тыныс жеткіліксіздігі өкпе уяшықтарының гиповентиляциясы нәтижесінде дамиды. Бұл кезде организмнен көмірқышқылы газының сыртқа шығарылуы азайып, қанда оның деңгейі көбейіп кетеді.Осыны гиперкапния дейді. Гиперкапнияның деңгейі өкпе ұяшықтарының желдетілуі азаюынан тікелей байланысты болады.

жұмысын атқарғанда, гипоксемия, ацидоз, асқын кездерінде тыныс алу орталығы қозуынан дамиды.

Терең сирек тынысты брадипное дейді. Ол организмге оттегі көп түскенде, тыныстық орталықтың қозымдылығы төмендегенде, арт.қысым көтерілгенде байқалады.

Үстіртін жиі тыныс тахипное немесе полипное делінеді. Ол тыныстық орталықтың қозымдылығы көтерілгенде, өкпе тінінің бүліністері нәтижесінде тыныстық беттің азаюы, гипоксемия кездерінде байқалады.

Үстіртін сирек тыныс жантәсілім алдында байқалады.

жиі тынысты немесе гиперпноены жатқызуға болады. Ол туындатқан себепкер ықпал жойылғаннан кейін қалыпты тынысқа айналады.
Ал, ентік тыныс алу бұлшықеттерінің ұдайы ауыр жұмыс атқаруымен және адамда ауа жетіспеу сезімімен қабаттасатын өте ауыр сезім. Ол үрейлену, қорқыныш, абыржу сезімдерімен қабаттасады

Ол жоғары тыныс жолдары мен кеңірдек саңылаулары тарылғанда (тамақ ісінулерінде, дыбыс байламдары жиырылғанда, бөгде зат тамаққа тұрып қалғанда) дамиды.

Экспирациялық ентік кеуде қуысының ішіндегі тыныс алу жолдары тарылғанда байқалады. Бұл кезде демді сытқа шығару ұзақтығы демді ішке тартудан ұзақ және ауыр болады. Демді сыртқа шығарғанда тыныс алу жолдарындағы ауа қысымы кеуде қуысы ішіндегі қысымнан төмен болады да, тарылған жер одан сайын тарылады, дем шығару ауырлайды.

дем