Балалардағы қан түзудің ерекшеліктері

дамуы және жас ерекшеліктері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

жасушалар
IV. Бласттар
V. Пісіп жетілуші жасушалар
VI. Жетілген жасушалар

иммунды қорғаныс қызметін атқаратын мүшелердің жиынтығы жатады. Қан жасушалары түзілетін мүшелер екі топқа: орталық және шеткі болып бөлінеді. Қан жасайтын мүшелердің қызметтері сан-алуан болғанымен, олардың құрылыс ерекшеліктері бірдей, бір-біріне ұқсас болып келеді. Бұл мүшелердегі ұқсастық оларды біріктіріп, негізін түзетін ретикулинді дәнекер тіні болып табылады.

Қанның дамуының екі түрі бар
Эмбриональдық (Қанның тін ретінде дамуына әкеледі)
Постэмбриональдық (қанның физиологиялық қалпына келу ісін жүзеге асырады.)

тұрады, олар жұтқыншақ ішегінің 3-ші желбезек доғасынан дамиды. Әрбір желбезек доғаларының 4 жұбынан белгілі бөліктеріне даму береді.

Ауыз-жұтқыншақ мембранасы

Біріншілік ауыз қуысы

Қалқанша безінің дивертикулы

жұтқыншақ мембранасы ( 2-ші жұтқыншақ қапшығының эндодермасы тікелей 2–ші желбезек доғасының эктодермасымен байланысады

ларинго-трахеальды шығыңқы

Сол жақ бронхиальды бүйрек

өңеш

Жұтқыншақ қапшықтары

трахея

Оң жақ бронхиальды бүйрек

Алдыңғы ішек
вентаральды бөлігінің
спланхномезодермасы

– таңдай бадамшасы, 3-шісінен – төменгі қалқаншамаңы безі мен тимус, 4- шісінен – жоғарға қалққаншамаңы безі мен ультимобранхиальды денешіктер, сонда да олар гипотетикалық тұрғыдан 4-ші бөлігі болып табылатын 5-шіден дамуы мүмкін.
Қалқаншамаңы бездері мен тимус, ультимо-бранхиальды денешіктер ішек шығыңқысынан бөлініп, өзінің соңғы тұрақтанактын аймағына миграцияланады.

7-ші апта

5-ші
апта соңы

Меккелев шеміршегі

Сыртқы есту түтігі

түтікше-барабанды иілім

Райхертов шемірщегі

таңдай миндалинасы
төменгі және
жоғарғы қалқ.маңы
тимус
ультимобран-
хиальды денешіктер

Қалқанша безі

тимус

жоғарғы қалқанша
маңы бездері
төменгі қалқанша
маңы бездері

бездері

Желбезек
қапшықтары

3-ші қапшықтың дорсальды бөлігінің эпителийі 5-ші аптада төменгі қалқаншамаңы бездері дифференцияланады, ал вентральды бөлігінің – тимусқа өзгереді.

тұрады. Желбезек қапшықтарының 3-ші жұбының вентральды бөлігінің эктодерма фрагменттерінен және энтодермадан тимус дамиды. Тимустың екі бастамасы желбезек қапшықтарының энтодермасының қосылуынан 4-ші аптаның соңында дамып, толық қуыс түзеп, жақын мезодермаға еніп, кейінірек қатты тармақталған жіпшелерге трансформирленеді.

Тимус дамуы

Жоғарғы
жақсүйектік
өсінді

Төменгі жақсүйектік өсінді

Желбе
зек саңы
лаулары

эпикарди-
альды
шығыңқы

Желбезек
қапшықтары

Сыртқы
есту түтігі

Мойынды
синус

біріншілік
барабанды
қуыс

Есту түтігі

Таңдай
бадамшасы

төм. қалқ.маңы
бездері

тимус

жоғ. қалқ.маңы
бездері

ультимо-бранхиа-льды денешіктер

тәждер тимуст ың полигональды үлестерінің бастамасы болып табылады.
Жақын мезодерма жүйке айдаршасынан бастау алады.

бездері IV (жоғ.)
Ультимобранхиальды денешіктер
Тимус
Қалқанша безі

ТИМУС ДАМУЫ

Тимус бастамасы мен төменгі қалқанша маңы бездері байланысын жұтқыншақ ішегінің қабырғасынан жоғалтады, және осыдан кейін тимус каудальды және медиальды миграцияланады, өзімен бірге қалқанша маңы бездерін тарта отырып жылжиды.

байланысын жоғалтады және соңғы тұрақтанатын орнына миграцияланады – төменірек және алдынан төстен дорсальды дамитын қалқанша безінің дамуитын орнынан. Сол жерде тимус бастамалары бір екі үлестік мүшенің қосылуымен бірігеді.

трахея

өңеш

ультимобран-
Хиальды денешіктер

Жоғ. қалқанша маңы бездері

4-ші желбезек
қапшығы

тимус

төменгі қалқанша
маңы бездері

3-ші жұтқыншақ
қапшығы

2-ші жұтқыншақ
қапшығы

1-ші жұтқыншақ
қапшығы

Жұтқыншақ
қуысы

foramen
caecum

tongue

ларинго-
трахеальды
айдаршық

Қалқанша безі

оң үлесі

мой
нағы

қапшығынан төм. қалқаншамаңы бездері

Алдыңғы ішек

Foramen
cecum

таңдай
бадамшасы

Есту түтігі

біріншілік
барабанды
қуысы

6 –шы апта

Тимустың көп бөлігі тезірек өзінің соңғы орнына кеуде қуысының алдыңғы бөлігіне ауысқанымен, сол жерде ол қарама-қарсы жақтағы басқа бастамамен қосылады, оның артқы бөлігі кейде яки жеке түзілім түзеді яки қалқанша безінің қалыңдығына енеді.

миграциялвһанады.
Тимус түзілгеннен кейін біраздан соң оның бастамасы сары қапшық, шажырқай, бауырдың бағаналы жасушаларынан пайда болған лимфоциттермен инфильтрацияланады. Бұл лимфоциттер болжамды тимуске хемотаксистік механизммен келеді. Тимуске түсетін Т-лимфоциттер иммунологиялық компонентті түрге жеткенше инструкцияланады.
Th – қалқанша безі, MD – төменгі жақсүйек , H – жүрек, A – аорта.

Тимус дамуы, 7-ші апта

сызыққа қосылып және ұлғайады.
Бауырдан және сүйектің қызыл кемігінен пайда болған ұсақ лимфоидты жасушалар тимусқа орнығады, олар оған лимфоидты мүше түрін береді.
Th – қалқанша безі,
V – омыртқалар.

Тимус дамуы,
8-ші апта

тимус эпителиальды жасушалардың қатты ұяшықтарынан және олардың арасына енгенлимфоидты жасушалардан тұрады.

Мезенхима және қоршаған тамырлар эпителиальды мүшеге енеді және оны үлестерге бөледі. Эмбриональдық дамудың соңына қарай тимус эпителийі ГНК (гистосәйкестіктің негізгі кешені) кейбір антигендерін экспрессирлейді. Ұрықтың дамудың басында тимус сүйектің кемігінен жасушаларды тартады, ал олар мүшені колонирлейді, дендритті жасушалар мен Т-лимфоциттерге бастама бере отырып. Тимус сонымени қатар сүйектің қызыл кемігінен көп мөлшерлі макрофагтарды алады. Мүшенің басты қызметі - Т-лимфоциттер продукциясы.

a

b

лимфоциттерден тұратын қыртыстық заты азырақ лимфоциттермен тығыздалған милық заттан ажыратыла бастайды.
b. Тимус қыртыстық және милық затқа дифференцияланады. Қоршаған мезенхима элементтері трабекулалар түзе отырып, оны анық үлестерге бөледі.

a

b

12 аптаға қарай тимустың әрбір үлесшесі диаметрі 0,5-2,0 мм-дей болады және анық бөлінген қыртыстың заты мен милық затынан тұрады.

жасушалардың жиналымы көрінеді, кейінірек Гассаль денешіктеріне бастау береді.

a

b

І триметр соңында қыртыстық зат пен милық затқа дифференцировкасы анық байқала бастайды. Ал ІІ триместр кезінде тимус тимоциттерді перифериялық лимфоидты мүшелерге жеткізе бастайды, және олар сол кезде функциональды жетілген болып саналады. ІІ триместр кезінде милық заттың эпителиальды жасушалары кератинизацияланады және дегенирленген тимикалық денешіктер түзеді.

b

салыстырмалы тарлау қыртыстық затқа қарағандағы фонда
үлкенірек үлкейту кезінде қыртыстық затта лимфоциттердің басымырақ болуы байқалады қантамырлық капиллярлы торға бай фонында

a

b

Тимус Т-лимфоциттердің жетілуінде басты рөл ойнайды және Т-жасушалар тимуста ұрықтық дамудың алғашқы кезеңдерінде-ақ кезедсе бастайды. Олардың жетілуі лимфоидты және стромальды элементтердің өзара әсерлесуіне байланысты, соның ішінде Т-жасушалардың рецепторлары, дамушы экспрессияланушы тимоциттер, және тимикаішілік пептид ГКГ арасындағы байланыстар.

көз аумағы ортасында кератинирленген эпителиальды жасушалардың концентрациялы орналасқандығын байқалады.
Тимус прогрессивті түрде көлемі жағынан үлкейеді, қыртыстық заты тимустың жалпы аумағының 70%-ын құрайды.

b)

Милық затында эпителиальды жасушалармен Гассаль денешіктері , 3-ші желбезек саңылауынан эктодермальды жасушаларынан пайда болатын, кезедседі, сол кезде борпылдақ қалыптасқан эпителиальды ретикулум энтодермальдым дамығандықтан, сол себепті тимуста эпителийдің 2 типі болады: ретикулярлы және милық типті.

а)

архитектоникасы айқынырақ байқала бастайды, жұқа фиброзды стромасы миелопоэз ошақтарын жиі құрайды.
Қыртыстық зат тимустың жалпы аумағының 80%-ын құрайды. Кіші лимфоциттер қыртыстық затта доминирлейді. Милық заттың кішкене аралшасында Гассаль денешіктері көрінеді.

даму кезеңіне дейін өсе береді, сол кезге дейін массасы 35-40 г-ға жетуі мүмкін. Тимус перинаталльды кезең кезінде өте белсенді және салыстырмалы салмағы ұрықтық дамудың соңына дейін үлкенірек болады. Ол ерте балалық кезеңде өсуін жалғастырады, пубертаттық кезде өзінің максимальды салмағына жетеді.
Өмірінің алғашқы жылдары өткен соң тимус инволюцияға (атрофияға) ұшырай бастайды және май жасушаларымен инфильтрацияланады. Пубертаттық кезеңнен кейін инволюция тезірек жүре бастайды және мүшенің көп бөлігі майлы және фиброзды тінмен ауысады, тимус тінінің интактті бөліктері 70 жасқа дейін жеткенше персистерленеді, адекватты түрдегі иммунды қызметті қамтамасыз етеді.

денешіктері

кезеңде басталады, сол кезде мүше максимальды салмағына жетеді, содан кейін ол прогрессивті атрофиялық өзгерістерге бейімделеді.

Тимустың жастық инволюциясы стадиялары:

Тұрақты өзгерістер тимоциттер популяциясында жүреді, қыртыстық және милық заттағы эпителий өзгерістеріне әсер етеді.

Ерте сатыларда: қыртыстық заттағы тимоциттер санының азаюымен салыстырмалы эпителиальды элементтері көбеюімен.

Кейнгі соңғы сатыларда: тығыздалған Гассаль денешіктері және жайылған май тінімен, бөліктік кистозды қайта пайда болуымен, лимфоциттер саны азаюымен жүретін эпителиальды жасушалардың аралшықтарымен тимус паренхимасының орын ауыстыруы.

инволюциясы кезіндегі эпителиальды жасушалар қалдығы

Гассаль денешіктері, кіші лимфоциттермен қоршалған және эпителиальды жасушалармен жайылған.

A

B

болады (қалыптасу басталуы – 4-ші апта соңы мен 5-ші апта басы)
7-ші апта – бастама вентральды, каудальды және медиальды ұзара бастайды
8-9-ші апта - екі бастама ортаңғы сызық бойында қосылады және жоғарға көкірекаралыққа ауысады, ішкі каналы облитерацияланады
10-ші апта – қыртыстық зат пен милық зат арасындағы демаркация
13-ші апта – Гассаль денешіктері пайда болады
14-ші апта – үлестерде қантамырлар болмайды
15-18 апталар–септальды гранулопоэз байқалады; қыртыс аумағы 70% құрайды
19-30 апталар– қыртыстық затта жайылған макрофагтар кездеседі
38 апта – қыртыстық зат аумағы 80% жетеді.

Ол 2 бөліктен тұратын (оң және сол жақ бөліктер) бірі-бірімен дәнекер ұлпасы арқылы байланысқан кеуде қуысында орналасқан без. Жаңа туған баланың бездерінің салмағы 23 г, 15 жаста 37 г болады. Одан әрі қарай без клеткалары солып азаяды: 45 жаста 35-16 г, 50-55 жаста 12-13г, қартайғанда не бары 6 г болып қалады. 
Бала туғанда айырлы без жақсы жетіліп тұрады. Оның ұлпасы дифференцияланып, әр бөлігіндегі милы және қыртысты қабаттары айқын көрінеді. Бала туғанда бездердің 62-63% қыртыс қабатында, 37-38% милы қабатында орналасады. Айырлы без екі қызмет атқарады: ішкі секрециялық без ретінде тимоидин (тимсекрецин) гормонын өндіреді және организмнің иммунитетіне маңызы күшті Т-лимфоциттер дамып жетіледі.
Жаңа туған баланың тимусындағы лимфоциттердің мөлшері қыртысты қабатта 62,6 %, милы қабаттта 42,4 %. Бала туғаннан кейін оның мөлшері азайып, 3 жаста қайта көбейеді де 3 жасқа толғанда 43,4 % болады. 

бастап без клеткаларының арасында май клеткалары пайда бола бастайды. 20 жастан әрі қарай бездің орнын май және дәнекер ұлпалары басады. 12 жастағы баланың тимусының 35,4% ғана без болып, жас өспірімдік мерзімнен бастап біртіндеп азаяды. 
Тимус безінің организмдегі маңызы әлі де болса толық зерттелмеген. Дегенмен соңғы жылдардағы зерттеулер бойынша оның гормоны денедегі кальций түздарын сүйектің құрамында сақтап, оның өсуіне әсерін тигізу арқылы баланың бойының өсуін реттейді және ерте жыныстық жетілуді тежейді. Бұған қоса, бүйрек үсті бездерімен бірге С витаминінің қоры ретінде де қызмет атқарады. Бұл витаминнің мөлшері бойынша айырлы без екінші орында, бірінші орында — бүйрек үсті бездері. Мұнда В2 жөн е Д витаминдері өте көп және біраз мөлшерде цинк болады. Тимус нуклеин қышқылдарының алмасуына қатысады деген болжамдар да аз емес.
Тимустың қызметіне байланысты бездің гипертрофиясы кезінде байқалатын тимус-лимфатикалық статус деп аталатын ауру бар. 

ең алғаш Пиит есімді дәрігер ғана жазған. Ал 1830 ж Корр айырлы бездің гипертрофиясына байланысты балалардың өлімі, оның себептері, белгілері туралы толық жазған. Тимус туралы нақтылы еңбектер соңғы жылдары пайда бола бастады. Дәрігерлердің бақылауына қарағанда тимустың аурулары организмде қан айналысы бұзылғанда қабынудың ауыр асқынған түрлеріне, туа пайда болған даму кемшіліктеріне, ісіктерге байланысты пайда болады. Кей кезде Бұл бездің ауруы басқа ішкі секрециялық бездердің ауруына (Аддисон, эндемиялық зоб) байланысты байқалып жүр. 
Тимус-лимфатикалық статус ретінде туған баланың тимусы мен лимфа ұлпалары ұлғайып, жүрегі жетілмеген кішкентай, беті ісік, терісі жұқа, шашы өте жұмсақ болады. Мұндай баланың туғаннан кейінгі тыныс алысы ауыр болады, кейде дем ала алмай шетінеп кетуі де мүмкін. Егер без онша үлкен болмаса, біраз өмір сүруі мүмкін. Ауру баланың бұлшық еттері нашар, бостау, кеуде қуысының үстіңгі жағы жіңішке болады, реакциясы баяу, сіңір рефлекстері нашар, тез шаршайды. Ондай балада тыныс мүшелерінің ауруы жиі байқалады, қанында лимфоциттері көбейіп, нейтрофилдері азаяды, жиі ентігіп қалады, кей баланың сыртқы жыныс мүшелері нашар дамиды. 

моноциттер, гранулоциттер, эритроциттердің бастаушылары түзілетін жер.
СҚК – жартылай сұйық тін, қара қызыл түстілігі эритроциттердің көптігіне байланысты.

түзу орталығының орталық мүшесіне айналады.

Ретикулярлы тіннің тармақтарында бөлек аралшықтарында пісіп жетілуші жасушалардың колониялары орналасады.

аумақтарында лимфа түйіндерінің бастамасы пайда болуы
14-17 апталар – лимфатикалық түйіндердің ұрығы қалыптасуы, онда лимфоциттер санының ұлғаюы, маргиналды синустар мен капсула түзілуі, трабекулалар дамуы
22-25 апталар - қыртыстық зат пен милық затқа бөлінуі, маргинальды және милық синустарда ретикулум түзілуі
26-29 апталар – кейбір лимфа түйіндерінде лиммфа торшаларының пайда болуы
30-33 апталар – көптеген лимфа түйіндерінде лимфа торшаларының пайда болуы
38 апталар – барлық лимфа түйіндері лимфа торшаларынан тұрады, синустар мен жұмсақ тәждерде аздаған мес жасушаларының мөлшері кездеседі.

бастап мұнда қан тамырлары мен синусоидтар дамиды. 20-аптаға таман сүйек кемігінің массасы тез өсе бастайды.
Сүйек кемігінің ересек адамдағы жалпы массасы 2,5-3кг. Мұның жартысына жуығы қызыл кемік. Онда бағаналы клеткалар мен қан элементтерінің жетілмеген бласты түрлері болады.
Ал сары кемікте негізінен май тіні болады. Қалыпты жағдайда мұнда қан түзілмейді, тек көп қан жоғалтқан жағдайда қан жасау элементтері сары кемікте табылады.

ағза түрінде пайда болады. Кейін ол тек 3-сінен дамиды, ал 4-сі руднимент түрінде болады. Тимус иммунды жүйенің басқа ағзаларына қарағанда ерте дамиды.Ол нәрестеде 13,3г болады.
Көкбауырдың қалыптасуы эмбрионалды дамудың 5-6 аптасында жүреді. 2-4 айында веналық синустармен қатар трабекулалар қалыптасады, 4-5 айында алғашқы лимфоциттер шоғыры пайда болады.
Алғашқы лимфа түйіндері эмбрионалды дамудың 5-6 аптасында мезенхимадан түзіледі. Осыдан бастап нәресте дүниеге келгенше біртіндеп дене аймақтарының барлық жерінде дамиды. Біртіндеп жылдар өте келе лимфа түйіндері өзгеріске ұшырай бастайды, яғни жас ұлғайғанда ұсақ түйіндер дәнекер тінденіп, қызмет атқармайтын болады, кейбір жақын орналасқандары бірігіп, бір үлкен түйін құрайды. Олар сегментті немесе лента тәрізді болады.