ТРИЗ технологиясы арқылы 5 жастағы балалардың бейнелеу дағдыларын қалыптастыру

қолданудың теориялық негіздері
1.1 Педагогикалық – психологиялық әдебиеттердегің «Бейнелеу» дағдылары ұғымының сипаттамасы
1.2 5 жастағы балалардың бейнелеу дағдыларын дамытудың психологиялық – педагогикалық ерекшеліктері
1.3 ТРИЗ технологиясын мектепке дейінгі білім беру ұйымдары жағдайында 5 жастағы балалардың бейнелеу дағдыларын дамыту құралы ретінде пайдалану
2. ТРИЗ технологиясын 5 жастағы балалардың бейнелеу дағдыларын дамыту құралы ретінде қолдануды эксперименттік зерттеу
2.1 5 жастағы балалардың бейнелеу дағдыларының даму деңгейін әдістемелер бойынша диагностикалық зерттеу
2.2 ТРИЗ технологиясын қолдана отырып 5 жастағы балалардың бейнелеу дағдыларын дамыту жұмыстарын ұйымдастыру
2.3 Нәтижелерді талдау және бейнелеу дағдыларын дамыту бойынша әдістемелік нұсқаулар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар

беру жүйесі кез-келген жастағы болмасын балаларды оқытудың дәстүрлі тәсілін сақтап келе жатыр. Дәстүрлі тәрбие балаға білім береді. Бірақ бүгінгі таңда білімді беріп қана қоймай, оны ары қарай игеру қажет. Белсенді ақыл-ой әрекетіне қабілеттілікті қалыптастыру міндеті бірінші орынға қойылады

деңгейін арттыру үшін қолданылса, олардың шығармашылық белсенді дамуының тиімділігі айтарлықтай артады деуге болады.

02

Зерттеу әдістері: мектепке дейінгі білім беру ұйымдарымен, мектепалды даярлық топтарындағы бес жастағы балалар тұлғасының шығармашылық әрекетінің даму ерекшеліктерін анықтау үшін келесі зерттеу әдістері қолданылды: теориялық әдістер (зерттеу мәселесі бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау); эмпирикалық әдістер (тәжірибе, сынау, бақылау); деректерді өңдеу әдістері (алынған нәтижелердің сандық және сапалық талдауы).

03

Зерттеу нысаны: білім берудің қазіргі талабында 5 жастағы балалардың бейнелеу қабілеттері мен олардың даму процесінің ерекшеліктері болып табылады.

04

Зерттеу пәні: 5 жастағы балалардың бейнелеу дағдыларын дамыту процесінде ТРИЗ технологиясын қолдану.

бейнелеу дағдыларын қалыптастырудың құралы ретінде ТРИЗ технологиясын қолданудың тиімділігін теориялық тұрғыдан зерделеу және негіздеу.

1.ТРИЗ технологиясын балалардың бейнелеу дағдыларын дамыту құралы ретінде пайдалану мәселесі бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерге теориялық талдау жасау.
2.5 жастағы балалардың бейнелеу дағдыларын дамыту бойынша ерекшеліктерін анықтау.
3.Мектепке дейінгі білім беру мекемесінде жоғары мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық белсенді тұлғасын дамыту процесінде ТРИЗ технологиясын қолдану мүмкіндіктерін ашу.
4.Зерттеу нәтижелерін талдау және ТРИЗ технологиясын қолдана отырып, 5 жастағы балалардың бейнелеу қабілеттерін дамыту үдерісін жетілдіру бойынша ұсыныстар енгізу.

Зерттеу
міндетті

адамды екіншісінен ерекшелендіретін және қандай да бір іс-әрекеттің немесе көптеген іс-әрекеттердің табыстылығымен байланысты жеке психологиялық сипаттамалар деп есептеді. Ал Л.Г.Ковалев болса, қабілеттерді белгілі бір әрекетті меңгерудің және оны жүзеге асырудың салыстырмалы жеңілдігін, жоғары сапасын қамтамасыз ететін адам тұлғасының қасиеттерінің жиынтығы деп түсіндірді. Н.С.Лейт берген анықтама бойынша: «қабілеттер – іске асыру мүмкіндігі мен табысты әрекет дәрежесі тәуелді болатын адамның тұлғалық қасиеті».

Т.Ф.Ефремова қабілеттерге «бір нәрсеге табиғи бейімділік, бұл талант және дарындылық» деп анықтама береді.

С.И.Ожегов өзінің түсіндірме сөздігінде қабілетті «табиғи дарындылық, икемділік» деп қарастырады. Алайда қазіргі түсіндірме сөздікте қабілеттер «белгілі бір іс-әрекет түрін табысты жүзеге асырудың субъективті жағдайлары болып табылатын әдістерді меңгерудің жылдамдығында, тереңдігінде және күштілігінде кездесетін жеке тұлғаның қасиеттері» деп түсіндіріледі.

туа біткен және дамыған операциялық сапалар жүйесі» деп анықтайды. Енді бір психологиялық сөздікте «Көрнекі қабілеттер – бұл бейнелеу әрекетін, көркем шығармашылықты табысты қамтамасыз ететін ерекше қабілеттердің, тұлғалық қасиеттердің бір түрі» деген анықтама берілген . Демек, бейнелеу қабілеттерін «бейнелеу әрекеттерімен сәтті айналысуға, шынайы және қиялдық мазмұндағы көркем бейнелерді жасауға, адекватты білдіру құралдарын таңдауға мүмкіндік беретін тұлғалық қасиеттер» ретінде қарастыру керек

С.Л.Рубинштейн балалардың кез келген жаста қабілетінің дамуы тәрбие және арнайы ұйымдастырылған оқыту процесінде жүзеге асады деген болатын . Бала өзінен өзі үйреніп, тәрбиелене алмайды, сондықтан балалық шақта қоршаған ортаның рөлі зор.

байланысты күрделі құрылымға ие, олар жетекші, тірек және фондық компоненттеріне бөлінеді» деп жазады . Және осы құрылымды құрған келесі қасиеттерді анықтайды:

-Жетекші қасиет – қиял, онсыз идеяны жүзеге асыру мүмкін емес

-Тірек қасиеттері – қабылдаудың толықтығын және қолдың ерекше шеберлігін қамтамасыз ететін жоғары табиғи визуалды сезімталдық, бұл шеберлікті тезірек және жақсы игеруге көмектеседі.

-Фондық, яғни бейнелеу әрекетін қамтамасыз ететін қасиет – белгілі бір эмоционалды көңіл-күй.

айтқанда:

-объектіні оның барлық қасиеттерінің үйлесімінде тұрақты жүйелік тұтастық ретінде қабылдау қабілеті, тіпті қазіргі уақытта осы тұтастықтың кейбір бөліктері байқалмаса да.

-суретте тік және көлденең бағыттардан ауытқуларды бағалау мүмкіндігі;

-пропорцияларды бағалау мүмкіндігі

-осы түстің ақ түске жақындау дәрежесін бағалау қабілеті

алатын және қалыптасуы керек күрделі сенсомоторлы қабілеттің бір түрі ретінде атап өтті. Бұл қабілет үш құрамдас бөліктен тұрады:

-сурет салу техникасы – қарындашты, қылқаламды дұрыс ұстау тәсілдері және оларды қолданудың ұтымды әдістерін меңгеру, сызық, штрих, дақ техникасын меңгеру;

-пішіндеу қозғалыстары – заттың пішінін беруге бағытталған қозғалыстар;

-сурет салу қимылдарын бірқатар қасиеттерге – қарқынға, ырғаққа, амплитудаға, қысым күшіне – қозғалыстың тегістігіне қарай реттеу; үздіксіздік; түзу, доға, шеңбер бойымен қозғалыс бағытын сақтау, қозғалыс бағытын бұрышта өзгерту мүмкіндігі, түзу сызық бойымен қозғалыстан доға бойымен қозғалысқа және керісінше ауысу, қозғалысты пропорционалды түрде бағындыра білу ұзындығы бойынша сегменттерге, кескіндерге немесе олардың бөліктеріне өлшемі бойынша бөлу»

қатысты көріністер. Бейнелеуді үйрену үшін қабылдаудың ерекше тәсілін меңгеру керек: объектіні біртұтас ретінде көру (мазмұн мен форманы бірлікте қабылдау), сонымен қатар форманы көру (құрылысы, түсі, кеңістіктегі орны, салыстырмалы өлшем).

-Суретті графикалық бейнелеу құралдарын меңгеру (бейненің, пішіннің, құрылымының, пропорционалдық қатынастардың, кеңістіктегі орнының дағдылары мен қасиеттерінің жиынтығын меңгеру). Бұл графикалық дағдыларды меңгермей, бейнелеу қабілетін қалыптастыру мүмкін емес.

-Сурет салу техникасын меңгеру. Техникалық шеберлік мен дағдылар графикалық дағдылармен тығыз біріктірілген, олардың ажырамас бөлігі болып табылады. Алайда, Н.П.Сакулина оларды ерекшелігіне және негізгі – графикаға бағынуына байланысты жеке топқа бөледі

мен көрсеткіштерін анықтау, бейнелеу дағдыларының даму деңгейін сипаттау;

-Алынған нәтижелерді диагностикалық талдау

-Бес жастағы балалардың шығармашылық қабілетінің және бейнелеу дағдыларының дамуының бастапқы межесін анықтау

атап өтуге болады:

Тізімдеу әдісі

Қарама-қайшылықты шешу әдісі

Сиқырлы обьектілер әдісі

Салыстыру әдісі

Миға шабуыл әдісі

дағдыларының дамыту критерийлері мен көрсеткіштері

дағдыларының даму деңгейінің сипаттамасы

бейнелеу дағларының даму деңгейін анықтау шкаласы

Критерийлер мен көрсеткіштер негізінде балалардағы шығармашылық қабілет пен бейнеле дағдыларын даму деңгейін бағалаудың екі әдісі таңдалды:
-Шығармашылық қиялдың жылдамдығы өзіндік ерекшелігі мен икемділігін анықтау үшін П.Торренстің «Суретті жалғастыр» тесті (1-қосымша).
-Балалардағы бейнелеу дағдыларының даму дейгейін анықтау үшін О.М.Дьяченконың «Фигураларды аяқта» әдістемесі (2-қосымша).
П.Торренстің «Суретті жалғастыр» тесті – бұл шапшаңдылық икемділік, нұсқалық және өзіндік ерекшелікті диагностикалауға арналған тест. Оған әдістемелік нұсқаулық, ынталандыру материалы кіреді(1-қосымша).

барлық көреткіш деңгейлері бойынша нәтижелері

арналған сабақтар кешені 3 кезеңнен тұрады, олардың әрқайсысының өзіндік мақсаты бар:

бірінші кезең - «Сурет салу әдістерімен танысу». Оның мақсаты: балаларды сурет салу әдістерімен, материалдарымен, бейнелеу әдістерімен және тәсілдерімен таныстыру;

екінші кезең – «Бірге сурет сал және жаса». Мақсаты: педагог пен балалардың бірлескен іс-әрекетінде дәстүрлі емес сурет салу құралдарын меңгеру барысында балалардың шығармашылық қиялын дамыту;

үшінші кезең – «Ерекше сызбаларды өзіміз жасаймыз!». Мақсаты: шығармашылық идеяны өз бетінше бейнелеу әрекетінде іске асыру үшін сурет салу әдістерін қолдану үшін бейнелеу дағдыларын бекіту.

балалардың бейнелеу дағдыларын арналған ТРИЗ элементтері қолданылған сабақтар кешенінің тақырыптық жоспары

балалардың бейнелеу дағдыларының даму нәтижелері (%)

талдау бойынша жоғары деңгей 1 баладан 6 балаға (30%) дейін артқанын, орташа деңгей 8 баладан 9 балаға (45%) көтерілгенін, ал төменгі деңгей 11 баладан 5 балаға (25%) азайғанын көруге болады.

көрнекі белсенділігі мен шығармашылық қиялын дамытуға деген ұмтылысын ынталандыру.

-Ересектер мен балалардың отбасылық өнерінің көрмелерін ұйымдастыру.

-Ата-аналарды шығармашылық қиялды дамытуға және шығармашылық шабыттың пайда болуына ықпал ететін балалармен бірлескен іс-әрекеттің белсенді түрлеріне тарту: өнер студиялары мен шеберханалардағы сабақтар, шығармашылық жобалар, экскурсиялар мен серуендер.

ТРИЗ технологиясының элементтерін енгізу – шығармашыл тұлға тәрбиелеудің бірегей жолы деп есептелді. Баланың жан-жақты дамуы тек мектеп жасына дейінгі балалардың интеллектуалдық және шығармашылық қабілеттерінің өзгеруін ғана емес, сонымен қатар болашақ тұлғаның моральдық, этикалық, эмоционалдық, физикалық құрамдас бөліктерінің трансформациясын қамтиды деп болжанады.

Балалардың бейнелеу дағдыларын дамытуда ТРИЗ технологиясы әдістері кешенін қолдану тиімді болды және оны әрі қарай да оқу жоспарларында қолдану қажет деп санаймыз. Жұмыстың міндеттері шешілді, мақсаттар орындалады.