Содержание
- 2. Режа: 1. Эмпиризм фалсафий йўналиш ва метод сифатида. 2. Эмпирик файласуф олимлар. 3. Рационализмнинг моҳияти ва
- 3. Эмпиризм (юнонча, ἐμπειρια – тажриба) – сезги аъзолари орқали қабул қилинган сигналлар ва тажрибани ҳақиқатнинг ягона
- 4. Эмпиризмнинг идеалистик ва материалистик шакллари ажратиб кўрсатилади. Идеалистик эмпиризм вакиллари – Беркли, Юм, Мах, Авенариус ва
- 5. Фрэнсис Бэкон (1561 — 1626) – англиялик файласуф ва сиёсий арбоб, 1620-1621 йилларда Буюк Британиянинг лорд-канцлери,
- 6. Фрэнсис Бэкон эмпиризмининг моҳияти шундаки, олим билимларнинг асосида фақат ва фақат тажриба ётади, деб қатъий ишонган.
- 7. Фрэнсис Бэконнинг билиш методлари Бэкон ўз даври фани учун янгилик сифатида индукция методини қўллаш ғоясини илгари
- 8. Бироқ Бэкон индукциянинг нотўлиқ ва эҳтимолий хусусияти инсоният томонидан билимларнинг барча соҳаларида тажрибанинг ортиб бориши билан
- 9. “Чумоли йўли” – бунга кўра, фақатгина тажриба алоҳида эътиборга олинади ва бу догматик эмпиризм бўлиб, ҳаётдан
- 10. “Асалари йўли” – билишнинг мукаммалроқ усули бўлиб, уни қўллаган файласуф “ўргимчак йўли” ва “чумоли йўли” методларининг
- 11. Фрэнсис Бэконнинг ақлнинг «шарпалари» («идоллари») ҳақидаги таълимоти Инсонлар ақлига тўсиқ бўладиган тўрт турдаги шарпалар Майдон шарпалари
- 12. Уруғ шарпалари инсонларнинг табиати билан шартланган бўлиб, бу турдаги хато тасаввурлар инсон ақли ва сезгиларининг чекланганлиги
- 13. Ғор шарпалари файласуф воқелик ҳақидаги атроф оламни субъектив қабул қилишдан келиб чиққан нотўғри тасаввурлар, деб ҳисоблаган.
- 14. Бозор ёки хиёбон тимсоллари сўзларни нотўғри ва ноўрин қўллаш туфайли келиб чиқадиган нохолис тасаввурларни ифодалайди. Инсонлар
- 15. Театр тимсоллари сифатида Ф.Бэкон турли фалсафий тизимларга мансуб бўлган обрўли ва ишончли деб ҳисобланган кишиларнинг фикр
- 16. Шундай қилиб, Бэконга кўра, билишнинг энг мақбул йўли индукцияга асосланган эмпиризмдир (фактларни тўплаш ва умумлаштириш, тажриба
- 17. Томас Гоббс эмпиризми Ф.Бэкон эмпирик фалсафаси Томас Гоббс (1588-1679) асарларида янада ривожлантирилган. Т.Гоббснинг ғоялари жаҳон фалсафаси
- 18. Т. Гоббс материяни фикрлаш қобилиятига эга, деб ҳисоблаган. Табиатни ўрганиш асосида олим қуйидаги хулосаларни баён этган:
- 19. Т. Гоббс фикрича, билиш ғояларнинг тўпланиб бориши билан амалга ошади. Ғояларнинг манбаи сезги аъзолари орқали қабул
- 20. Т.Гоббснинг давлат ва жамиятга оид қарашлари ҳам жуда машҳур. Жумладан, олимга кўра, кишиларни умумий мақсад сари
- 21. Т.Гоббс давлатни Левиафан (Қадимги Юнон мифологиясидаги улкан маҳлуққа қиёслайди. Левиафан ўз ҳаётини таъминлаш учун алоҳида кўплаб
- 22. Джон Локк эмпиризми XVII асрда Англияда Ф. Бэкон ва Т. Гоббсдан сўнг учинчи йирик эмпирик файласуф
- 23. Файласуф туғма ғоялар тўғрисидаги назарияни танқид қилган, бундай қарашга қарама-қарши қилиб барча билимларнинг манбаи ташқи тажрибадир,
- 24. Локк тажрибани содда ғояларни берувчи – ташқи, ва ўзини-ўзи кузатиш ва ўрганиш орқали содир бўладиган қалбни
- 25. Олим томонидан тажрибани ташқи ва ички турларга ажратиш унга билиш жараёнини ҳам рационал ва ҳиссий шаклларга
- 26. Бирламчи ва иккиламчи сифатлар тўғрисидаги ғоя сезги аъзолар ва рефлексия туфайли шаклланади. Иккала туркумдаги сифатлар ҳақидаги
- 27. Дж.Локкнинг давлат ҳақидаги қарашлари Т.Гоббснинг бу ҳақдаги фикрларидан фарқ қилган. Локкнинг фикрича, давлат ижтимоий эркинлик ва
- 28. Джордж Беркли эмпиризми Джордж Беркли (1685–1753) – Англия эмпиризмининг йирик вакилларидан бири сифатида предметларнинг бирламчи ва
- 29. Беркли материяни тушунишда ҳам шундай мулоҳаза юритган. Унинг фикрича, мавҳум ва умумий ғояларнинг мавжуд бўлиши мумкин
- 30. Шунга кўра, инглиз олими нарсаларнинг объектив мавжудлигини инкор этишга ўтган, зеро, Беркли нарсаларнинг хоссалари инсоннинг қабул
- 31. Шунингдек, олимнинг таъкидлашича, нарсалар биз уларни қабул қилмаётган чоғимизда ҳам мавжуд бўлаверади, чунки улар бу пайтда
- 32. Давид Юм эмпиризми Давид Юм (1711 – 1776)-шотландиялик файласуф, “Инсоннинг табиати ҳақидаги трактат”, “Инсон билишининг тадқиқи”,
- 33. Юм ўз фалсафаси орқали тажрибага асосланган билимнинг эҳтимолий бўлиб қолиши ва у зарурийлик ва умумий аҳамиятга
- 34. “Тан олиш керакки, - деб ёзади Юм, - табиат бизни ўз сир-синоатларидан етарлича узоқ масофада ушлаб
- 35. Юм Европа Янги давр фалсафаси агностицизмининг асосий принципларини ишлаб чиққан. Айнан унинг қарашларида мазкур фалсафий йўналиш
- 36. Масалан, сабабийлик тушунчаси бир ҳодиса ортидан иккинчи ҳодиса рўй беришининг такрор ва такрор содир бўлиши натижасида
- 37. Рационализм (лотинча, “rationalis” - ratio — ақл) — ақлга одамларнинг билиш ва ҳулқининг асоси, деб қарайдиган
- 38. Янги замон табиатшунослигининг тараққиёти натижасида рационализм гносеологик қарашлар таркибига кирди. XVII-XVIII асрларда классик рационализм ўрта аср
- 39. Рене Декарт (1596-1650) – француз математиги ва файласуфи, оламни билишда ақлни биринчи ўринга қўйган, тажрибани эса
- 40. Дедукция – хусусий ҳолатлар умумийликдан келтириб чиқариладиган тафаккур юритиш методи. Декарт рационалистик қарашларининг асосий тушунчаси “субстанция”
- 41. Декарт учун фалсафанинг бош масаласи – ишончли билимга эришиш ва у орқали яна шундай билим олишга
- 42. Рене Декарт рационализми Декартнинг фалсафа олдидаги беназир хизмати шундаки, у билишда ақлнинг етакчи ролини асослай олган,
- 43. Борлиқ ва билишнинг асосини ақл ташкил этишини Декарт қуйидагича асослашга ҳаракат қилган: оламда инсон учун тушунарсиз
- 44. Шундай қилиб, фикр ақлнинг фаолияти бўлгани учун, борлиқ ва билишнинг асосида фақат ақл ётиши мумкин. Шу
- 45. Готфрид Вильгельм Лейбниц (1646 — 1716) – немис математик олими, ҳуқуқшунос ва файласуф, Янги давр Европа
- 46. Биринчидан, у Декартнинг барча субстанцияларнинг бўлинишига доир дуалистик қарашларини қабул қилмаган. Иккинчидан, Лейбниц фикрича, Спиноза барча
- 47. Лейбницнинг монадологияси Шу тариқа Лейбниц Декарт ва Спиноза назарияларига қарама-қарши сифатида монадалар ҳақидаги назарияни илгари сурди.
- 48. Монадалар ҳақида Лейбниц: “Улар нимадир кириши ёки чиқиши мумкин бўлган дарчаларга эга эмас”, - деб ёзган
- 49. Лейбницнинг гносеологик таълимоти ҳам эътиборга молик. Файласуф билишда эмпиризм ва рационализмни мувофиқлаштиришга уринган. Бунда у барча
- 50. Бенедикт Спинозанинг рационализми Европада Янги давр рационализмининг йирик вакили – голландиялик файласуф Бенедикт Спиноза (Барух Спиноза,
- 51. Р.Декартнинг дуалистик фалсафасидан фарқли равишда голланд олимининг таълимоти монистик хусусиятга эга бўлиб, универсал ягона субстанция ҳақидадир.
- 52. Субстанцияни бундай тушуниш уни табиат ёки худо билан айнанлаштиришни англатади. Бироқ Спиноза ортодоксал диний қарашлардан узоқ
- 53. Спинозанинг субстанция ҳақидаги қарашлари унинг билишга доир таълимоти билан боғлиқ. Инсоннинг ташқи олам тўғрисидаги билимларини олим
- 54. “Ақлни тозалаш тўғрисида трактат” асарида Спиноза инсон билиш фаолиятини тўлиқ қамраб оладиган билим ҳосил қилишнинг тўрт
- 55. Учинчи услуб – оқибатларга таянган ҳолда сабабларни топиш ёки умумий тушунчалар орасидан нарсаларнинг моҳиятини ажратиб кўрсатиш
- 56. Юзаки қараганда Спинозанинг субстанция, унинг атрибутлари ва модуслари ҳақидаги қарашлари мавҳум хусусият касб этса-да, унинг фалсафаси
- 57. Гегель рационализми Георг Вильгельм Фридрих Гегель (1770-1831) – немис файласуфи, объектив идеалист, немис мумтоз фалсафасининг вакили.
- 58. Гегель мутлақ идеализм тизимининг мазмуни қуйидагиларда намоён бўлади: Барча табиат ва жамият ҳодисаларининг асосида мутлақ, маънавий
- 59. Ривожланиши мобайнида мутлақ ғоя учта босқични босиб ўтади: 1) ғоянинг ўзи пайдо бўлган жойида ривожланиши, “соф
- 60. Олимнинг “Мантиқ фани” номли асарида унинг диалектикага оид қарашлари тўлиқроқ акс этган. Гегель билиш назарияси ривожига
- 61. Бироқ эмпиризм ва рационализм ўртасидаги зиддият фақатгина билимларнинг келиб чиқиши ёки манбаи масалалари хусусида бўлмаган. Зеро,
- 62. Баъзи эмпириклар (масалан, Т.Гоббс, Д.Юм) рационализм таъсирига тушган ҳолда, тажриба билимга зарур ва умумий аҳамиятни бера
- 64. Скачать презентацию